بررسي وضعيت اهل سنت عراق پس از داعش
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال هفدهم، شماره ۳، پياپي ۶۷، پاییز ۱۳۹۵؛ صفحات ۴۹-۷۴
چکیده
اهل سنت عراق، در ادوار تاریخی گذشته تا زمان سقوط صدام، از جایگاه ممتازی در عرصه سیاسی‌ـ اجتماعی برخوردار بودند و از این‌رو، از آن به مثابه «عصر طلایی» خویش یاد می‌کنند. از همین‌رو، در اوایل سقوط صدام، به شدت و حدّت با «نظم سیاسی مستقر نوین» از در آشتی‌ناپذیری و مخالفت درآمدند و رویکرد تقابل (در عین تعامل مقطعی) را اتخاذ کردند.
بر همین اساس، بازیگران داخلی و خارجی مدعی حمایت از اهل سنت، با تحریک و تحریض جغرافیای سنی‌نشین، موج‌های متعددی از تقابل با حکومت مرکزی را در نخبگان سياسي و بدنه اجتماعی سنی ایجاد کردند که از همراهی با جریان بعثی و القاعده تا همدلی و همسویی با داعش را دربرمی‌گرفت. البته هم‌زمان بخشی نیز مسیر تعامل نسبی را برای اخذ برخی امتیازات و پیگیری برخی مطالبات در پیش گرفتند.
می‌توان گفت که به طور کلي، بدنه اجتماعي اهل سنت عراق، الگویی ترکیبی از مشارکت سیاسی نسبی تا تحریم و تقابل با حکومت مرکزی را از دوران سقوط صدام تا کنون به نمایش گذاشته است، ولی در مقطع پساداعش، با درک برخی واقعیت‌های صحنه و پی بردن به برخی خباثت‌های «بازیگران خارجی و نخبگان سنی مدعی حمایت از اهل سنت»، به نظر می‌رسد که این رویکرد از حالت تقابل به سمت تعامل با «نظم سیاسی مستقر نوین» حرکت خواهد کرد. این پژوهش در پی علل پدیدار شدن چنین درکی است و وضعیت اهل سنت عراق را در مقطع پساداعش، وجهه همت خود قرار خواهد داد.
واژگان کلیدی
اهل سنت، نخبگان سنی، بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، داعش، حکومت مرکزی عراق
عنوان مقاله [English]
Post-ISIS Iraq and the Status of the Sunnis
نویسنده [English]
Toraj Afshoun
چکیده [English]
Abstract
From a historical perspective, Sunnis in Iraq have continued to enjoy a favored position in political and social arenas until the fall of Saddam that is also addressed as the “Golden Age” of Sunnis. Therefore, although they pursued a short-term interaction with the “newly established political order” upon the fall of Saddam, but in the long run they adopted an intensified antagonist point of view and followed an opposition approach.
Accordingly, by intriguing the Sunni communities, the internal and external pro-Sunnis actors succeed to employ political elites and Sunnis’ social framework to bring waves of opposition to the central government. This include approaching Ba’athists and Al Qaeda and aligning with ISIS. However, some agreed on relative-balance to take advantage of situation and win their demands.
In general, it could be said that since the downfall of Saddam until the current situation, the Sunnis communities have demonstrated a combined model of relative political involvement, sanctions and confrontation with the central government. However, observing the realities of the current situation and malicious deeds of some “external players and pro-Sunnis elites “in post-ISIS era, it is expected that this confrontation approach will eventually turn toward interaction approach with the “newly established political order”. This paper by underlining the reasons for the emergence of this perception, attempts to investigate the status of Iraqi Sunnis in post-ISIS era.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Sunnis, Sunnis Elites, Regional and Transregional Players, Iraqi Central Government
عنوان مقاله [العربية]
دراسة وضع سنة العراق بعد داعش
چکیده [العربية]
المخلص
عاش سنّة العراق في الحقبات التاريخية الماضية وحتى سقوط صدام فيما يسمونه “العصر الذهبي” حيث تمتعوا في ذلك الوقت بالموقع المميز في المشهد السياسي –الإجتماعي. لذلك وبعد سقوط صدام ، اتخذوا موقفاً معارضاً(مزامنة معالتعامل المؤقت) وتعاملوا بشكل تصعيدي وحاد مع “النظام السياسي القائم” ورفضوا أي شكل من الهدنة والصلح.
ولهذا فقد قام اللاعبون الداخليون والخارجيون الذين يدّعون دعم السنة وعن طريق تحريض وتأليب المناطق السنية، بتشكيل تيارات مؤلفة من النخب السياسية والوجوه الاجتماعية السنية لمواجهة الحكومة المركزية، هذه التيارات التي تشتمل على المحالفين للنظام البعثي وتنظيم القاعدة ومن جهة أخرى منها ما يتفق مع فكر داعش من حيث التوجه. وقد اتخذت بعض هذه التيارات طريقة المعاملة المحدودة بغرض تحقيق بعض المكاسب ومتابعة بعض المتطلبات.
يستطاع القول بأن الهيكلية الإجتماعية السنية في العراق قد اتخذت طيفاً من المواقف على مر السنوات منذ سقوط صدام حسين، يتراوح هذا الطيف بين المشاركة السياسية النسبية وبين الحصار والمواجهة مع الحكومة المركزية، ولكن في مرحلة ما بعد داعش وتوضّح الوقائع وتكشّف خطط “اللاعبين الخارجيين والنخب السنية التي تدعي دعم السنة”، يبدو أن الموقف يتحول من المواجهة إلى المعاملة مع “النظام السياسي الحالي”. يقوم هذا البحث بمحاولة التوصل إلى أسباب نشوء الوعي المذكور وأيضاً تقييم وضع سنة العراق في مرحلة ما بعد داعش.
الكلمات المفتاحية
السنة، النخب السنية، اللاعبون الاقليميون والدوليون، داعش، الحكومة المركزية العراقية
منابع فارسي
ـ برزگر، کیهان (۱۳۸۷)، ایران، عراق جدید و نظام سیاسی‌ـ امنیتی خلیج‌فارس، چاپ اول، تهران: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی (با همکاری مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام).
ـ بی‌نام، (۱۳۸۴)، مجموعه مقالات «عراق پس از سقوط بغداد»، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه (به نقل از مقاله کوروش احمدی، «ضعف انسجام
اجتماعی‌ـ سیاسی و مشکلات ژئوپلیتیک در عراق»).
ـ جعفری، ابراهیم، (۱۳۹۰)، تجربه حکومت، ترجمه محمدرضا بلوردی، چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
ـ خسروی، غلامرضا (۱۳۹۰)، چشم‌انداز عراق آینده (بررسی روندهای داخلی و خارجی)، چاپ اول، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـ عزتی، عزت‌الله، (۱۳۸۴)، تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق، چاپ دوم، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
ـ مار، فب، (۱۳۸۰) تاریخ نوین عراق، ترجمه محمد عباس‌پور، جلد اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ مرتایمر، لویس ار، (۱۳۷۹)، بررسی کشور عراق، ترجمه سید جلیل صالحی (ماهیدشتی)، چاپ اول، کرمانشاه: مؤسسه انتشارات باغ ابریشم.
ـ مرکز مطالعات عراق (۱۳۹۲)، تحولات سیاسی و امنیتی احزاب و جریان‌های سنی در عراق، ترجمه ابراهیم نداف‌زاده، چاپ اول، بغداد: مرکز مطالعات عراق.
ـ هاشمی، محمد صادق، (۱۳۹۱)، اصول و تحولات فرهنگی سیاسی در عراق، ترجمه ابراهیم نداف‌زاده، چاپ اول، بغداد: مرکز مطالعات عراق.
منابع عربی
ـ غانم صخی، عبدالحسین (المراجعه)، (۲۰۱۵) الارهاب داعش أُنموذجاً (کراس النهرین ۲)، بغداد، مرکز النهرین للدراسات الاستراتیجیه، الطبعه الاولی.
منابع انگلیسی
– Cockburn, Andrew, (December 2003), Iraq’s oppressed majority, insite: www. Smithsonianmag. com/ history/iraqs- Oppressed- majority- 95250996/
– Haddad, Fannar, (January07, 2016), “Shia- centric State Building and sunni Rejection in Post – ۲۰۰۳ Inaq”, in site: Carnegieen downment. Org/2016/01/07/shia-centric- state- building- and- sunni- rejection.
– Mansour, Renad, (March03/2016), The Sunni Predicament in Iraq, insite: Carnegie- mec. Org/2016/03/03/sunni- Predicament- in- Iraq- Pub- 62924.
