حزب‌الدعوه و آمريکا؛ تعامل يا تقابل
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال هفدهم، شماره ۴، پياپي ۶۸، زمستان ۱۳۹۵؛ صفحات ۷۳-۱۱۳
چکیده
استقرار حاکميت نوين با محوريت شيعيان در مقطع زماني پساصدام، بر پيچيدگي منطق توازن قوا افزوده و شکل‌گيري جديدي از الگوهاي رقابت و رفاقت را رقم زده است. در اين ميان توجه به کميت و کيفيت تعامل ميان دو بازيگر اصلي اين صحنه يعني حزب‌الدعوه به‌مثابه بازيگر داخلي دخيل عمدتاً حاکم و آمريکا به‌مثابه بازيگر خارجي عمده دخيل، محقق را به اين مسئله مهم رهنمون مي‌سازد که اساس اين تعاملات بر پايه «تعقيب منافع، تأمين امنيت و بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي يکديگر در راستاي اهداف خود» است.
البته بايد گفت در تعامل و تقابل حزب‌الدعوه و شاخه‌هاي متبوع آن، فاکتورهاي متعددي نظير روان‌شناسي سازماني‌ـ ساختاري و رويکرد شخصيت‌هاي حزب‌الدعوه، نوع نگاه و ملاحظات ساير جريان‌هاي سياسي شريک در قدرت، فشار جريان‌هاي مخالف روند سياسي و جريان‌هاي خارج از حاکميت، اولويت‌ها و ضرورت‌هاي سياسي‌ـ امنيتي ايالات متحده آمريکا، راهبرد احزاب سياسي عمده حاکم بر آمريکا و فرايند سياست‌گذاري خارجي و اتخاذ مواضع در دو کشور و… مهم هستند.
بنابراين در موضوع بررسي کميت و کيفيت مناسبات حزب‌الدعوه به مثابه جريان سياسي عمده شيعي حاکم بر عراق با آمريکا از مقطع پساصدام تا پساداعش، بررسي منطقي، علمي و واقع‌بينانه تحولات نوين در عراق، ضرورتي انکارناپذير است و این امر، موضوع اصلي پژوهش حاضر را شکل مي‌دهد. البته در اين پژوهش تلاش شده ضمن توجه به گذشته حزب‌الدعوه، جناح‌بندي‌هاي اصلي در اين حزب درباره تعامل و تقابل با آمريکا روشن‌تر شود.
واژگان کلیدی
حزب‌الدعوه، ايالات متحده آمريکا، حکومت عراق، روابط خارجي و سياست خارجي، جبهه مقاومت
عنوان مقاله [English]
Dawa Party and America; Interaction or Opposition
نویسنده [English]
Toraj Afshoun
چکیده [English]
Abstract
The establishment of a new shite-dominated state in post-Saddam era added to the complexity of the power balance logic and created a new pattern for competition. Meanwhile, the attention to the quality and quantity of interaction between two major players of this scene including Dawa party as the dominant internal actor supported by the US and the United State as the external involving player led the researcher to this important issue that the basis of these interactions is in “pursuing the bilateral interests and exploring each other’s capabilities in line with their own goals”.
However, it should be mentioned that in the interaction of Dawa party and its branches, different factors are crucial to be considered that include: structural-organizational ideology, the approaches of Dawa party actors, perspective and the considerations of other involved political parties in power, the pressure of the opposing and out of state political processes, US political-security priorities and requirements, the strategies of the dominant political parties in the US and the foreign policy processes and the positions of two countries.
Therefore, in considering the quality and the quantity of the relations between the United States and Dawa party, as the major Shiite political movement in Iraq in post-Saddam stage to post-ISIS era, scientific and realistic study of the developments in Iraq is indispensable and it forms the main issue of this research. Also, by shedding light on Dawa party’s past, this paper tries to clarify the fractioning of this party in regard to interaction or opposition with the United States.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Dawa party, the United State, the government of Iraq, foreign relations and foreign policy, the resistance front
عنوان مقاله [العربية]
حزب‌الدعوة و أمريکا؛ التفاعل أو المواجهة
چکیده [العربية]
المخلص
إنشاء حكومة جديدة تقوم على محورية الشيعة في فترة ما بعد صدام، إضافة إلى تعقيد منطق تكافؤ القوى وظهور أنماط جديدة من المنافسة والصداقة الحميمة. وفي الوقت ذاته ونظرا لكمية ونوعية التفاعل بين اللاعبين الأساسيين على الساحة يعني أنّ حزب الدعوة يمثل اللاعب المحلّي الحاكم والولايات المتحدة تمثّل اللاعب الخارجي الرئيسي الدخيل. الباحث هنا يؤكّد على قضية مهمة ألا وهي أساس هذه التفاعلات، مبني على “السعي لتحقيق المصالح والأمن والاستفادة من قدرات بعضها البعض لتحقيق أهدافهم”. ولكن يجب القول أنّ التفاعل والصراع بين حزب الدعوة وفروعه يعود إلى عدة عوامل مهمة منها: علم النفس التنظيمي – الهيكلي ونهج رموز حزب الدعوة، وجهات النظر ومراعاة الاعتبارات للجماعات السياسية الأخرى الشريكة بالسلطة، وضغط التيارات المعارضة للعملية السياسية، التيارات غير السلطوية، والأولويات والضرورات السياسية – الأمنية للولايات المتحدة الأمريكية، استراتيجية الأحزاب السياسية الرئيسية الحاكمة في الولايات المتحدة وعملية صنع السياسة الخارجية و مواقف البلدين و……
ولهذا في موضوع تحليل كمية ونوعية علاقات حزب الدعوة – باعتباره التيار السياسي المتشكل بشكل رئيسي من الشيعة وهو التيار الحاكم في العراق – مع أمريكا من مرحلة مابعد سقوط صدام حتى مرحلة مابعد داعش، يجب أن يكون التحليل منطقي ، علمي وواقعي للتطورات الحديثة في العراق وهذا أمر غير قابل للإنكار وهو الموضوع الأساسي للتحقيق الحالي. كما حاول الباحث في هذا التحقيق ومع الأخذ بعين الإعتبار الماضي والسوابق لحزب الدعوة أن يوضح ويبين التقسيمات والأجنحة الأساسية في هذا الحزب والتركيز على التفاعل والمواجهة مه الولايات المتحدة.
الكلمات المفتاحية
حزب‌الدعوة، الولايات المتحدة الأمريکية، الحكومة العراقية، العلاقات الخارجية والسياسة الخارجية، جبهة المقاومة
ـ اخبار و گزارش‌هاي مرکز مطالعات عراق، خرداد و تير ۱۳۹۶
ـ آشوری داریوش، فرهنگ سیاسی، تهران، مروارید، ۱۳۵۴، چاپ هشتم
ـ الخطیب ابن النجف، تاریخ الحرکة الاسلامیة المعاصرة فی العراق، بیروت، دارالمقدّسی، ۱۹۸۰
ـ امام خامنه‌ای، ۳۱/۰۱/۱۳۸۲، پیام به مسلمانان جهان درپی سقوط صدام و حمله آمریکا به عراق، دستیابی در سایت: Khamenei.ir
ـ بشیر، حسن، «نقش نخبگان شیعی در تحولات سیاسی کشور (۱۹۲۱-۱۹۵۸)» tفصلنامه علمی-پژوهشی شیعهشناسی، س هفتم، ش ۲۸، زمستان ۱۳۸۸
ـ بوزان، باري، «خاورميانه: ساختاري همواره کشمکش‌زا»، ترجمه احمد صادقي، فصلنامه سياست خارجي، سال شانزدهم، شماره ۳، پاييز ۱۳۸۱
ـ تقی‌زاده داوری، محمود، ماهنامه تحلیلی ـ خبری اخبار شیعیان، ش۶۴، اسفند ۱۳۸۹
ـ حزب الدعوه.. وجه «طهران» الأسود بالعراق، اسکای نیوز، ۲۰ آگوست ۲۰۱۵، دستيابي در:
http://www.skynewsarabia.com/web/article/768633
ـ رحماني، منصور و مهسا رسولي‌فر، شخصيت‌شناسي رهبران و جايگاه آن در تصميم‌گيري‌هاي سياست خارجي، فصلنامه سياست خارجي، سال سي‌ام، بهار ۱۳۹۵
ـ رويوان، حسين، حزب‌الدعوه اسلامي عراق، شنبه ۵ ارديبهشت ۱۳۸۸، دستيابي در:
www.eci.ir.coml?lang=fa&page=30&Itemld=20& Action= Bodgview
ـ سیمونز، جیف: عراق المستقبل: السیاسه الامریکیه فی اعاده تشکیل الشرق الاوسط، بیروت، دارالساقی، ۲۰۰۴
ـ شبر حسن، تاریخ العراق السیاسی المعاصر- حزب الدعوه الاسلامیه، العارف للمطبوعات، بیروت، الطبعه الثانیه، الکتاب الأول
ـ عراق؛ از دموکراسی‌سازی آمریکایی تا پروژه‌ی تجزیه، اندیشکده راهبردی تبیین، ۱۲ آبان ۶۴، دستيابي در: http://tabyincenter.ir/10716
ـ فولر، گراهام، قبله عالم: ژئوپلتیک ایران، ترجمه عباس مخبر، تهران، مرکز، ۱۳۷۳
ـ کل کشوندي، مسلم و محمود تقي‌زاده داوري، رويکرد جريان‌هاي شيعي به تحولات نوين عرا، مجله شيعه‌شناسي، زمستان ۱۳۹۳، شماره ۴۸
ـ مجله اخبار شیعیان، بهمن ۱۳۸۸، شماره ۳۹، دستیابی در سایت:
http://www.hawzah.net/fa/Magazine/View/5658/6896/83023
ـ مناهجنا، حزب الدعوه المرکزیه الاعلام المرکزی، ۱۴۱۴
ـ ناظمیان، رضا، جریان‌های سیاسی معاصر عراق، تهران، مؤسسه فرهنگی کتاب و عترت، ۱۳۷۹، دستيابي در: http://tabyincenter.ir/10716
– سايت‌هاي مورد استفاده
-http://tabyincenter.ir
-www.markazaliraq.net
منابع براي مطالعه بيشتر
الف) منابع خارجی
– Katzman, Kenneth, “Iran’s In Flunce Influence”, CRS Report for Congress, June 13, 2006.
– Berns., Nicolas, August 2, 2007, “Council On Foreign Relations” available at: www. Cfr. Org.
– Reagan, Tom. September.13, “The Myth of Iraqis Foreign Fight”. The Christian Science Monitor, 2005.
– Terrill, W. Andrew, February 2004,” The United States and Iraq’s Shiite Clergy: Partners or Adversaries? Available, at: www.Carlisle. Army.Mill/Ssi.
– http://www.shiitestudies.com/article_18721_3099.html.
ب) منابع عربي
ـ «ائتلاف دولة القانون بزعامة نوری المالکی»، ۲۰۱۲، الجزیرة.نت.
ـ الاحزاب و الحرکات و الجماعات الاسلامیة، [تألیف] جمال باروت و الآخرین، النشره فیصل درّاج و جمال باروت، [دمشق] المرکز العربی للدراسات الاستراتیجیة، ۲۰۰۶.
ـ التیار الصدری: زیاره الحکیم إلى واشنطن رضوخ للطغیان قابل دسترسي در:
http://archive.aawsat.com/details.asp?section=4&article=448857&issueno=10602#.WH5uablKJ7t
ـ جوزف برادوي، العراق الجديد، ترجمه غيرعباس مظفر، بيروت، المؤسسه العربيه للدراسات و النشر، ۲۰۰۴
ـ رؤوف، عادل، العمل الاسلامی فی العراق بین المرجعیه و الحزبیه: دراسه نقدیه لمسیره نصف قرن (۱۹۵۰-۲۰۰۰)، دمشق، مرکز تبلیغاتی و پژوهش‌های عراق، ۲۰۰۵م
ـ صلاح الخرسان، حزب‌الدعوه الاسلاميه، حقائق و وثائق مضمول من تجربة الحرکة الاسلامية في العراق خلا ۴۰۵ عاماً، دمشق، المؤسسه العربية للدراسات، و البحوث الاستراتييجية، ۱۹۹۹
ـ فاضل زکی محمد، السیاسه الخارجیه و ابعادها فی السیاسه الدولیه، بغداد، مطبعه شفق، ۱۹۷۵
ـ فرهاد، ابراهیم، الطائفیة و السیاسة فی العالم العربی (نموذج الشیعة فی العراق)، القاهره، مکتبة مدبولی، ۱۹۹۶
ـ لیام آندرسون و گرت استنزفیلد، عراق المستقبل: دکتاتوریة، دیمقراطیةام تقسیم؟، ترجمة رمزی ق. بدر، مراجعة و تقدیم و تعلیق ماجد شبّر، لندن ۲۰۰۵.
ـ مؤمن، علی، سنوات الجمر: مسیرة الحرکة الاسلامیة فی العراق ۱۹۵۷-۱۹۸۶، قم، المرکز الاسلامی المعاصر، ۲۰۰۴م
ـ موصلّی، احمد، سیرة و حیاة الامام الخوئی، بیروت، دارالهادی، ۱۹۹۸
ج) منابع فارسي
ـ ابراهیم جعفری، تجربه حکومت؛ ترجمه محمدرضا بلوردی، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۰
ـ ابراهیم جعفری، «کمربند آتش»، مصاحبه کننده: علی سعدی، ترجمه گروه ترجمه مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور، تهران ۱۳۹۰
ـ حزب‌الدعوه اسلامي، ويکي‌پديا (فارسي)، دانشنامه آزاد، تاريخ بازديد: ۱۷/۴/۱۳۹۶، دستيابي در سايت حزب الدعوه اسلامي: http://fa.wikipedia.org/wiki
ـ خرمشاد، محمد باقر و احمد نادری، «نقش حزب‌الدعوه الاسلامیه در گفتمان مقاومت جنبش شیعی عراق»، فصلنامه علمی پژوهشی شیعهشناسی، ش ۳۳، بهار۱۳۹۰
ـ دیلمی معزی، امین، تحلیلی پیرامون «استراتژی ایران در عراق و نقش شیعیان این کشور»، باشگاه اندیشه، دستيابي در: www.bashgah.com
ـ مرکز مطالعات عراق، ارزيابي عملکرد و رويکردهاي سياسي حيدرالعبادي، نخست‌وزير عراق، بغداد، مرکز مطالعات عراق، ۲۰۱۵٫
