چکیده
طی چند سال اخیر تحولاتی در منطقه غرب آسیا صورت گرفته که کم‌وبیش دارای ویژگی‌هایی مشترک در ماهیت خود هستند. هرچند که رویدادهایی مانند تحولات شمال آفریقا در مصر، لیبی و تونس، با عناوینی همچون انقلاب، جنبش و بهار عربی مورد بررسی قرار گرفته است، اما به نظر نمی‌رسد ویژگی‌های لازم را برای دسته‌بندی شدن در انواع جنبش‌های سیاسی و اجتماعی داشته باشند. به‌عبارت دیگر، هر کدام از این تحولات به دیکتاتوری، جنگ داخلی و رقابت‌های درونی منجر شدند. از سوی دیگر، به‌تازگی تحولاتی در غرب آسیا از جمله عراق، لبنان و ایران رخ داده که مبنای مشترک آنها اعتراض به مشکلات اقتصادی بوده است. در واقع، در پی مشکلات اقتصادیِ زنجیروار که برای هر کدام از این کشورها به وجود آمد، در نهایت شاهد اعتراضات خیابانی در شهرهای اصلی این کشورها بودیم، اعتراضاتی که پراکنده، بی هدف یا برنامه مشخص و بدون رهبری هیچ فرد، گروه و تفکر هدایت‌کننده بودند. با نظر به این تفاسیر، در نوشتار حاضر این مسأله بررسی می‌شود که تا چه اندازه تحولات اخیر غرب آسیا را می‌توان در قالب جنبش‌های اجتماعی و سیاسی تحلیل کرد؟
واژگان کلیدی
جنبش‌های اجتماعی، ناجنبش، تحولات جدید، اعتراضات، غرب آسیا.
عنوان مقاله [English]
Movement and non-movement in recent
developments in West Asia
نویسنده [English]
Hossein Armand
چکیده [English]
Abstract
Over the last few years, there have been developments in the West Asian region that have more or less shared features in their nature. Although events of North Africa like developments of Egypt, Libya, and Tunisia have been called with the title of Revolution, Movement, and Arab Spring they do not seem to have the necessary characteristics to categorize them into a political and social movement. In other words, each of these developments led to dictatorship, civil war, and internal rivalries. On the other hand, there have been other developments in West Asia, including Iraq, Lebanon, and Iran, which their common reason has been to protest economic problems. In fact, because of the economic problems in these countries, we witnessed street protests in the major cities of these countries. Protests in these countries were sporadic, unintended, and in some cases with the specific program but without the leadership of any individual, group, or guiding thought. The present paper examines the extent to which recent developments in West Asia can be analyzed in terms of social and political movements.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Social Movements, Non-Movement, New Developments, Protests, West Asia
عنوان مقاله [العربية]
مفهوم الحركة في التطورات الأخيرة في غرب آسيا
چکیده [العربية]
المخلص
كانت هناك تطورات في منطقة غرب آسيا على مدار الأعوام القليلة الماضية تحتوي على ميزات مشتركة إلى حد ما، وعلى الرغم من أن الأحداث مثل التطورات في شمال إفريقيا في مصر وليبيا وتونس قد تم التعامل معها تحت عنوان الثورة والحركة والربيع العربي، إلا أنها لا يبدو أن لديها الخصائص اللازمة لتصنيفها إلى مجموعة متنوعة من الحركات السياسية والاجتماعية، بمعنى آخر كل من هذه التطورات أدت إلى الديكتاتورية والحرب الأهلية والتنافس الداخلي، ومن ناحية أخرى كانت هناك تطورات حديثة في غرب آسيا بما في ذلك العراق ولبنان وإيران و كانت أساسها الاحتجاج على المشاكل الاقتصادية، وفي الواقع في أعقاب سلسلة المشاكل الاقتصادية لكل من هذه البلدان، شهدنا أخيرًا احتجاجات متقطعة أو غير مقصودة أو بدون برنامج محدد ، دون توجيه من أي فرد أو جماعة أو تفكير توجيهي في الشوارع في المدن الكبرى في تلك البلدان، وبالنظر إلى هذه التفسيرات تبحث هذه الورقة في مدى إمكانية تحليل التطورات الأخيرة في غرب آسيا من حيث الحركات الاجتماعية والسياسية.
الكلمات المفتاحية
الحركات الاجتماعية، تطورات جديدة، الاحتجاجات، غرب آسيا.
منابع فارسی
ـ آزاد، پویا، جنبش‌های اجتماعی، جامعه مدنی و دموکراسی: برهم کنش‌ها و بازتاب‌ها، ایران آکادمیا، شماره ۳، ۱۳۹۸٫
ـ براتعلی‌پور، مهدی و محمدرضا امانی، کنش‌های هویتی در جنبش‌های اجتماعی جدید (مورد مطالعه: جنبش‌های اعتراضی در ایران و انگلستان)، فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان، سال پنجم، شماره ۲۰، ۱۳۹۶٫
ـ پیران، پرویز، فقر و جنبش‌های اجتماعی در ایران، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم شماره ۱۸، ۱۳۸۴٫
ـ جلالی‌پور، حمیدرضا، لایه‌های جنبشی جامعه ایران؛ دو جنبش کلان و ده جنبش خرده اجتماعی، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره ۴، ۱۳۹۱٫
ـ حاجی ناصری، سعید و سید ابراهیم اسدی حقیقی، واکاوی نقش طبقه متوسط جدید در جنبش اجتماعی مصر، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره ۴، ۱۳۹۱٫
ـ رئیسی‌نژاد، آرش، انقلاب و جنبش‌های اجتماعی؛ خوانشی نوین، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره ۹، شماره ۴، ۱۳۹۷٫
ـ ستوده، محمد و همت بدرآبادی، بررسی ابعاد بی‌ثباتی سیاسی در عراق جدید، نقش تقابل گروه‌های خصوصی و عمومی در خشونت‌های قومی – مذهبی، فصلنامه علوم سیاسی، سال بیست‌ویکم، شماره ۸۴، ۱۳۹۷٫
ـ سردارنیا، خلیل و مصطفی حیدری، تحلیل جنبش‌های اجتماعی مصر در چارچوب نظریه‌های متأخر جنبش‌های اجتماعی و جان فوران، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره ۳، ۱۳۹۴٫
ـ سمیعی اصفهانی، علیرضا و جعفر نوروزی‌نژاد، انقلاب لیبی؛ دولت شکننده و چالش‌های گذار سیاسی، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال پنجم، شماره ۳۸، ۱۳۹۳٫
ـ شیری، اختر، تحلیل عنصری، ابزاری تحلیلی در گونه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی، کنفرانس بین‌المللی علوم رفتاری و مطالعات اجتماعی، دوره ۲، ۱۳۹۴٫
ـ عابدی گنابادی، رضا، احمد نادری و محمدباقر ترنکجیان، چرایی عدم شکل‌گیری انقلاب و جنبش‌های اجتماعی فراگیر در کشورهای عربی خلیج‌فارس، یازدهمین همایش ملی علمی و فرهنگی و نخستین همایش بین‌المللی خلیج‌فارس، ۱۳۹۵٫
ـ عبدلی، مصطفی، جنبش‌های اجتماعی و مسأله تغییر ساختارهای اجتماعی در ایران آسیایی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره شانزدهم، شماره ۲، ۱۳۹۴٫
ـ فروزان، یونس و عبدالرضا عالیشاهی، جریان‌شناسی بی‌ثباتی سیاسی در عراق بر اساس نظریه دیوید ایستون، از پسا صدام تا پسا داعش، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، دوره ۱۰، شماره ۳، ۱۳۹۸٫
ـ قاسمی، علی اصغر، جهانی شدن، جنبش‌های اجتماعی و دموکراسی در ایران، فصلنامه پژوهش سیاست نظری، دوره جدید شماره ۱۰، ۱۳۹۰٫
ـ قربانی، ارسلان و محسن کشوریان آزاد، بررسی جنبش‌های اجتماعی غرب آسیا از نظرگاه نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره اول، شماره ۲۵، ۱۳۹۶٫
ـ مسعودنیا، حسین، هوشیار منش، مریم و سمیه قارداشی، نارضایتی اقتصادی و جنبش‌های معاصر غرب آسیا بر اساس نظریه محرومیت نسبی، فصلنامه جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره ۳، شماره ۷، ۱۳۹۴٫
ـ ناصری، علی، جنبش‌های نوین اجتماعی در عرصه جهانی شدن، ماهنامه آفاق علوم انسانی، شماره ۷، ۱۳۹۶٫
ـ نیاکویی، امیر، تحولات اخیر غرب آسیا و شمال آفریقا: ریشه‌ها و پیامدهای متفاوت، فصلنامه روابط خارجی، سال سوم، شماره ۴، زمستان۱۳۹۰٫
ـ هرسیج، حسین و علی ابراهیمی، تله بنیان‌گذار و نظریه جنبش‌های اجتماعی جدید: تحلیلی بر انقلاب تونس، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۴۸، شماره ۲، ۱۳۹۷٫
ـ هرسیج، حسین، علی ابراهیمی و مجتبی محمدی نودهکی، تحلیلی بر انقلاب مصر از منظر جنبش‌های اجتماعی جدید و تله بنیان‌گذار، جستارهای سیاسی معاصر، سال هشتم، شماره ۲، ۱۳۹۶٫
ـ هزارجریبی، جعفر و نوذر امین صارمی، جنبش اجتماعی به‌مثابه قدرت نرم، فصلنامه مطالعات مدیریت نظامی، سال پنجم، شماره ۳، ۱۳۹۸٫
منابع انگلیسی
– Alrikabi, Hashim, The Rising Tide Of Change In Iraq: An Assessment Of The 2018 And 2019 Protest, Arab Reform Initative, 25 November 2019, Available At: Https://Www.Arab-Reform.Net/Publication/The-Rising-Tide-Of-Change-In-Iraq-An-Assessment-Of-The-2018-And-2019-Protests.
– Canadian Security Intelligence Service, Abalancing Act: Whats Next For Iran? Highlights From An Academic Outreach Workshop, 2019.
– Chehayeb, Kareem, Abby Sewell, Why Protesters In Lebanon Are Taking To The Streets, Foreign Policy, 2 November 2019.
– Collard, Rebecca, Lebanons Protests Are Leaderless.That May Be Their Strength, Foreign Policy, 25 October 2019, Available At: Https://Foreignpolicy.Com/2019/10/25/Lebanon-Protests-Michel-Aoun-Corruption-Mismanagement.
– Fantappie, Maria , Widespread Protests Point To Iraq’s Cycle Of Social Crisis, International Crisis Group , 2019, Available At: Https://Www.Crisisgroup.Org/Middle-East-North-Africa/Gulf-And-Arabian-Peninsula/Iraq/Widespread-Protests-Point-Iraqs-Cycle-Social-Crisis.
– Hasan, Harith, Iraq Protests: A New Social Movement Is Challenging Sectarian Power, Middle East Eye, 4 November 2019, Available At: Https://www.Middleeasteye.Net/ Opinion /Iraq-Protests-Waning-Sectarianism.
– Humud, Carla E, What’s Next For Lebanon? Examining The Implications Of Current Protests, Congressional Research Service, 2019.
– Sen, Anindya And Avci, Ömer, Why Social Movements Occur: Theories Of Social Movements, Bilgi Ekonomisi Ve Yönetimi Dergisi, 2016.
– Sleiman, André, A Moment For Change: The Lebanese Uprising Of 2019, Democracy Reporting International, 2019.
