ظرفیت‌شناسی مردم‌سالاری دینی در اندیشه متفکران اهل سنت
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال بیست و یکم، شماره ۱، پياپي ۷۷، بهار ۱۳۹۸؛ صفحات ۱۳۳-۱۶۰
چکیده
یکی از مصادیق حکومت اسلامی، مردم‌سالاری دینی، با تکیه بر عناصرکلیدی دین اسلام و مردم است. مردم‌سالاری دینی با قرار گرفتن در مظروف اندیشه‌های متصور شیعه و سنی قابلیت شکل‌پذیری‌های مختلفی را دارد. در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی یکی از اشکال آن طرح و متحقق گردیده و می‌تواند الهام‌بخش همگرایی امت مسلمان در راستای زمینه‌سازی تشکیل «امت واحده اسلام» باشد. چنانچه مؤلفه‌های اصلی تحقق مردم‌سالاری دینی را در مقولاتی نظیر، حاکمیت، مردم، پیوند دین و سیاست، عقل، رهبری و عدالت بدانیم، می‌توانیم با بازشناسی اندیشه متفکران اهل سنت، عناصر اصلی حکومت اسلامی را شناسایی کرده و به بررسی این موضوع بپردازیم که اندیشه سیاسی اندیشمندان، اهل تسنن قابلیت تحقق‌بخشی تشکیل حکومت اسلامی بر مبنای مدل مردم‌سالاری دینی جهت تبدیل شدن به الگو را دارد. سؤال این مقاله عبارست از اینکه: «آیا با تکیه بر اندیشه سیاسی اهل تسنن امکان استخراج الگوهای مختلف مردم‌سالاری دینی وجود دارد؟» فرضیه مورد نظر آنست که: «در اندیشه سیاسی اندیشمندان اهل تسنن ظرفیت‌های اولیه جهت تدوین الگوی مردم‌سالاری دینی وجود دارد.» این تحقیق از نوع تحقیقات کیفی و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی است. نوع تحلیل این مقاله، درون متنی براساس نمونه‌هایی از معاصرین اهل تسنن است. روش گردآوردی مطالب با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای می‌باشد.
واژگان کلیدی
مردم‌سالاری دینی، مردم، دین اسلام، اهل سنت
عنوان مقاله [English]
The Capacity of Religious Democracy in the Thoughts of Sunni Thinkers
نویسنده [English]
Nayereh Ghavi
چکیده [English]
Abstract
One example of Islamic Government is religious democracy, based on the key elements of Islam and the people. Religious democracy is able to accommodate different shapes by coming in the form of Shiites and Sunnis Ideas. In Iran after the victory of the Islamic Revolution, one of its forms has been designed and realized and could inspire the Muslim Ummah to integrate to form the “unity of the Islamic Ummah.” If we consider the main factors for the realization of religious democracy in such categories as sovereignty, people, the relation of religion and politics, reason, leadership and justice we can by recognizing the Sunni thinkers’ thinking and Identify the main elements of the Islamic government and examine whether Sunni political thought is capable of realizing the formation of an Islamic state based on the model of the people. The question in this article is: “Is it possible to derive different patterns of religious democracy based on Sunni political thought?” The hypothesis is: “Sunni political scientists have the initial capacity to formulate a religious democracy model. This research is a qualitative research with descriptive-analytical method. The type of analysis of this paper is based on a text based on examples of contemporary Sunnis. The method of data collection is library study.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Religious democracy, people, Islam, Sunnis
عنوان مقاله [العربية]
قدرة الديمقراطية الدينية في أفكار المفكرين السنة
چکیده [العربية]
المخلص
ومن الأمثلة على الحكم الإسلامي الديمقراطية الدينية، القائمة على العناصر الأساسية للإسلام والشعب. للديمقراطية الدينية مجموعة متنوعة من الأشكال التي يمكن أن تستوعبها المفاهيم الشيعية والسنية. في إيران بعد انتصار الثورة الإسلامية، تم تصميم أحد أشكاله وتحقيقه وقد يلهم الأمة المسلمة على الاندماج لتشكيل “وحدة الأمة الإسلامية”. إذا أخذنا العناصر الرئيسية لتحقيق الديمقراطية الدينية السيادة، والناس، والعلاقة بين الدين والسياسة، والعقل والقيادة والعدالة، من خلال فهم فكر العلماء السنة، يمكننا تحديد العناصر الرئيسية للحكم الإسلامي ودراسة ما إذا كان الفكر السياسي السني قادرًا على تحقيق تشكيل دولة إسلامية بناءً على نموذج للديمقراطية الدينية ليصبح نموذجًا. والسؤال هو: “هل من الممكن استنباط أنماط مختلفة من الديمقراطية الدينية القائمة على الفكر السياسي السني؟” الفرضية هي: “في الفكر السياسي السني، هناك قدرة مبكرة على صياغة نموذج للديمقراطية الدينية.” هذه دراسة نوعية وصفية تحليلية. يعتمد نوع تحليل هذه الورقة على نصوص من أهل السنة المعاصرين. طريقة جمع البيانات هي دراسة المكتبة.
الكلمات المفتاحية
الديمقراطية الدينية، الناس، الإسلام، السنة
ـ اخوان کاظمی، مسعود (۱۳۸۵) «جایگاه و نقش رهبری در مردم‌سالاری دینی و مقایسه آن با دموکراسی غربی» در همایش ملی مردم‌سالاری دینی ج۱، تهران: دفتر نشر معارف.
ـ امرایی، حمزه (۱۳۸۳) انقلاب اسلامی ایران و جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ایران.
ـ بیانات ۱۷/۶/۹۰ و ۲۶/۶/۹۰ و ۱۴/۳/۹۰ و ۱۳/۱۰/۷۹ و ۱۲/۹/۷۹ و ۱۰/۱۷/۶۰ و ۱۲/۵/۶۸ و ۱۰/۱۷/۶۰ (www.leader.ir)
ـ الباﻗﻼﻧﻲ، اﻟﻘﺎﺿﻲ اﺑﻲ ﺑﻜﺮ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﻟﻄﻴﺐ (۱۴۱۴) ﺗﻤﻬﻴﺪ اﻻواﺋﻞ و ﺗﻠﺨـﻴﺺ اﻟـﺪﻻﺋﻞ، ﺗﺤﻘﻴـﻖ: اﻟﺸـﻴﺦ العماداﻟﺪﻳﻦ اﺣﻤﺪ ﺣﻴﺪر، ﺑﻴﺮوت: مؤﺳﺴﺔ اﻟﻜﺘﺐ اﻟﺜﻘﺎﻓﻴﺔ، اﻟﻄﺒﻌﺔ اﻟﺮاﺑﻌﺔ.
ـ البنا، حسن (۱۹۹۲) مجموعه رسائل الامام الشهید حسن البنا. قاهره: دارالتوزیع و النشر الاسلامیه.
ـ جدعان، فهمی (۱۹۷۸) اسس التقدم عند مفکری للااسلام.قاهره:دارالشرق
ـ حسینی، سیدرضا (۱۳۹۰) «الگوی مردم‌سالاری دینی و نسبت آن با بیداری اسلامی» جستارهای سیاسی معاصر، شماره۲٫
ـ حلبی، علی اصغر (۱۳۶۲) «ابوالاعلی مودودی، ابوحنیفه و ابویوسف» در تاریخ فلسفه در اسلام. به کوشش م.م. شریف، ترجمه زیر نظر نصرالله پورجوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، جلد دوم.
ـ حیدر ابراهیم على (۱۹۴۳) التیارات الاسلامیة و قضیة الدیمقراطیة، بيروت: مرکز دراسات الوحدة العربية.
ـ رضایی، هوشنگ و بهروز یدالله‌پور (۱۳۹۰) «محمد شحرور» اندیشه سیاسی متفکران مسلمان. جلد ۱۸٫ به اهتمام علی‌اکبر علیخانی و همکاران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ـ روزبهان خنجی، فضل الله (۱۳۶۲) سلوک ملوک. ترجمه:محد علی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی.
ـ زهری، خالد (۱۳۹۱) «بررسی تطبیقی خلافت در فقه سیاسی اهل سنت با نظریه ولایت فقیه از نگاه شیعه» فروغ وحدت، ترجمه: حامد جمالی، شماره۲۷
ـ سید قطب (۱۳۷۳) عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه: سید‌هادی خسروشاهی و محمدعلی گرامی، تهران: چاپخانه سوره،
ـ سید قطب (۲۰۰۱) الاسلام العالمی و الاسلام، قاهره: دارالشروق.
ـ سید قطب (بی تا) معالم فی الطریق، بی‌جا: منبر التوحيد و الجهاد.
ـ سيد قطب (۱۹۵۳) در اسات الاسلاميه، قاهره: مكتبه لجنه الشباب المسلم.
ـ سيدقطب (۱۳۶۰) مقابلة اسلام با سرمايه‌داري و تفسير آيات ربا. ترجمه و اقتباس سيد محمد رادمنش، تهران: بنياد علوم اسلامي.
ـ الشاوي، توفیق محمد (۱۹۹۳) فقه الشوري و الاستشار، مصر: دارالوفا.
ـ الشاوي، توفیق محمد (۱۹۹۵) الشوری اعلی مراتب الدمیقراطیه، قاهره: دارالزهرا للاعلام العربی.
ـ شلتوت، محمود (بی‌تا) الاسلام عقیده و شریعه، قاهره: دارالقلم.
ـ صدیقی، کلیم (۱۳۷۵) مسائل نهضت‌های اسلامی، ترجمه: سید‌هادی خسروشاهی، تهران: انتشارات اطلاعات.
ـ طیبی، بسام (۱۳۸۵) اسلام و دموکراسی در جهان عرب، تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام).
ـ عالم، عبدالرحمن (۱۳۸۸) بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی.
ـ عبدالمطلب، عبدالله (۱۳۸۸) «بسترهای مردم‌سالاری دینی در ایران و برخی از کشورهای اسلامی» در مجموعه مقالات دومین همایش مردم‌سالاری دینی در رویکردی تطبیقی و کاربردی، جلد دوم، تهران: دفتر نشر معارف.
ـ عشماوی، محمد سعید (۱۳۸۲) اسلام‌گرایی یا اسلام، ترجمه: امیر رضایی، تهران: نشر قصیده سرا.
ـ علیخانی، علی‌اکبر (۱۳۹۰) «حسن حنفی» در اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، جلد ۱۷، به اهتمام علی‌اکبر علیخانی و همکاران، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی
ـ عنايت، حميد (۱۳۸۰) انديشه سياسي در اسلام معاصر، ترجمة بهاءالدين خرمشاهي، تهران: انتشارات خوارزمی.
ـ العواء، محمدسليم (۱۴۲۴) النظام السياسي في الاسلام، دمشق: دارالفكر.
ـ عیوضی، محمد رحیم (۱۳۸۹) «مقایسه مردم‌سالاری دینی و لیبرال دموکراسی» راهبرد یاس. شماره ۲۱٫
ـ فوزی، یحیی(۱۳۸۹) «گونه‌شناسی فکری جنبش‌های اسلامی معاصر و پیامدهای سیاسی و امنیتی آن در جهان اسلام» فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره۵۰٫
ـ فیرحی، داوود (۱۳۸۲) نظام سیاسی دولت در اسلام تهران: سمت.
ـ فیرحی، داوود (۱۳۸۸) «توفيق محمد الشاوي و نظريه عمومي شوري در اسلام» فصلنامه سیاست. شماره ۱
ـ القرضاوی، یوسف (۱۳۸۰) توبه، ترجمه: احمد نعمتی، تهران: نشر امان.
ـ القرضاوی، یوسف (۱۴۱۹) من فقه الدوله فی الاسلام: (مکانتها، طبیعتها، موقفها من الدیقراطیه، المراه و غیرالمسلمین) القاهره: دارالشرق.
ـ کربلایی پازوکی، علی (۱۳۸۸) «آسیب‌شناسی نظام مردم‌سالاری دینی (براساس قرآن و نهج البلاغه)» در مجموعه مقالات دومین همایش مردم‌سالاری دینی در رویکردی تطبیقی و کاربردی، جلد دوم، نشر معارف.
ـ مالکی، محمد و ستار عودی (۱۳۹۰) «محمد عماره» در اندیشه سیاسی متفکران مسلمان. جلد ۱۷٫ به اهتمام علی اکبر علیخانی و همکاران. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
ـ م‍اوردی، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌م‍ح‍م‍د (۱۴۲۲) الاح‍ک‍ام‌ال‍س‍ل‍طان‍ی‍ه‌و ال‍ولای‍ات‌ال‍دی‍ن‍ی‍ه. ب‍غ‍داد: ال‍م‍ج‍م‍ع‌ال‍ع‍ل‍م‍ی.
ـ مرادی، مجید (۱۳۸۱) «نظریه دولت در اندیشه سیاسی حسن البنا» مجله علوم سیاسی. شماره ۱۹
ـ مشکات، محمد (۱۳۸۵) «مبانی مردم‌سالاری دینی» در همایش ملی مردم‌سالاری دینی ج۱٫تهران: دفتر نشر معارف.
ـ مودودی، ابوالاعلی (۱۳۵۴) برنامه انقلاب اسلامی. ترجمه غلامرضا سعیدی، بی جا.
ـ مودودی، ابوالاعلی (۱۳۵۴) تفکر سیاسی در صدر اسلام از دیدگاه اهل تسنن.
ـ مودودی، ابوالاعلی (۱۳۵۹) نظام سیاسی در اسلام. ترجمه: علی رفیعی، قم: دارالعلم.
ـ مودودی، ابوالاعلی (۱۴۰۵) خلافت و ملوکیت. ترجمه: خلیل احمد حامدی، تهران: بیان.
ـ مودودی، ابوالاعلی (بی تا) القانون الاسلامی و طرق تنفیذه فی باکستان. بی جا: دارالفکر.
ـ مورگان، کنت (۱۳۴۴) اسلام صراط مستقیم، ترجمه: امین بحرالعلومی، نشر حقیقت.
ـ میر احمدی، منصور (۱۳۸۸) نظریه مردم‌سالاری دینی، مفهوم، مبانی و الگوی نظام سیاسی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ـ میر علی، محمدعلی (۱۳۹۱) «نظریه اطاعت از حاکم جائر در فقه سیاسی اهل سنت» فصلنامه حکومت اسلامی، شماره۶۵٫
ـ میراحمدي، منصور (۱۳۸۴) « سکولاریسم اسلامی و مبانی معرفت‌شناختی آن» مجله علوم سیاسی. شماره ۳۲٫
ـ وصفی، محمدرضا (۱۳۸۷) نومعتزلیان، تهران: نگاه معاصر.
ـ هاشمی، سید طه (۱۳۸۲) اسلام و دموکراسی، تهران: زیبا.
