آسيب‌شناسي امنيتي فرقه‌گرايي مذهبي در جهان اسلام
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال شانزدهم، شماره ۴، پياپي۶۴، زمستان ۱۳۹۴؛ صفحات ۵-۲۸
چکیده
فرقه عبارت از دسته، گروه و طایفه جداشده از جامعه و فرقه گرایی، نوعی کجروی اجتماعی است که با تعصب و اطاعت کورکورانه، خواهان جدایی از مذهب اصیل و رسمی جامعه است. خدعه و جهالت، دو عامل مهم پیدایش فرقه‌گرایی مذهبی است که ریشه در نسبی‌گرایی معرفتی و گوهر مدرنیته یعنی فاعل شناسای انسانی دارد. عوامل درون و برون فرهنگی گسترش فرقه‌گرایی عبارتند از: شکاف اجتماعی ناشی از تقابل سنت و مدرنیته، تبعات روحی و روانی ناشی از جنگ‌های استعماری، بحران هویت دینی، تضعیف معرفت ديني، تخریب ساحت معنویت حقیقی، نهادینه نشدن سبک زندگی، توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی و ناشناخته ماندن سرچشمه‌های توطئه. دو آسیب مهم فرقه‌گرایی شامل ایجاد شکاف در جامعه و انحطاط تمدنی و راه مقابله با آن، جمع ارگانیک بین مفاهیم عقلانیت، ایمان، عدالت، امنیت و آزادی است.
واژگان کلیدی
فرقه‌گرایی، مذهب، آسیب‌شناسی، امنیت اسلامی
عنوان مقاله [English]
Security pathology of religious sectarianism
in the Islamic world
نویسنده [English]
Abdul hussain Khosropanah
چکیده [English]
Abstract
Cult is a group, and tribe separated from society and sectarianism, is a form of social deviance which by prejudice and blind obedience, demand separation of genuine and official religion of the society. Deception and ignorance are two factors of emerging the religious sectarianism, rooted in epistemic relativism and essence of modernity which means human subject. Internal and external cultural factors of developing the sectarianism are: social gaps resulted from the conflict between tradition and modernity, psychological and spiritual consequences caused by colonial wars, religious identity crisis, weakening the religious knowledge, destruction of true spirituality, failure in institutionalization of life style, development of information and communication technologies and being unaware of conspiracy sources. Two important damages of sectarianism include making gaps in society and civilization declining and the way to deal with it, is organic aggregation between concepts of wisdom, faith, justice, security and freedom.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
sectarianism- religious- pathology- Islamic security
عنوان مقاله [العربية]
المخاطر الأمنية للطائفية الدينية
في العالم الإسلامي
چکیده [العربية]
المخلص
“الفرقة” هي فئة أو جماعة أو طائفة منفصلة عن المجتمع، والطائفية شكل من أشكال الانحراف الاجتماعي الذي يريد من خلال التحيز والطاعة العمياء، الانفصال عن الدين الأصيل والرسمي للمجتمع. والخداع والجهل، عاملان مهمان في صعود الطائفية الدينية التي تعود جذورها إلی النسبية المعرفية وجوهر الحداثة، أي الموضوع الإنساني وتشمل العوامل الثقافية الداخلية والخارجية لتوسيع الطائفية: الفجوة الاجتماعية الناجمة عن الصراع بين التقليد والحداثة، الآثار النفسية للحروب الاستعمارية، أزمة الهوية الدينية، إضعاف المعرفة الدينية، تدمير الروحانية الحقيقية، عدم إرساء أسلوب الحياة، تطوير تكنولوجيا المعلومات والاتصالات وبقاء مصادر المؤامرة مجهولةً. وهنالك ضرران مهمان للطائفية هما إحداث الشرخ في المجتمع والانحطاط الحضاري، وسبل مواجهتهما هي الجمع العضوي بين مفاهيم العقلانية، الإيمان، العدل، الأمن والحرية.
الكلمات المفتاحية
الطائفية، الدين، المخاطر، الأمن الإسلامي
ـ قرآن کریم (۱۳۷۳)، ترجمه آیت‌الله العظم مکارم شیرازی، قم: دارالقرآن الكريم (دفتر مطالعات تاريخ و معارف اسلامي).
ـ آریانپور کاشانی، عباس (۱۳۶۹)، فرهنگ آریانپور، پنج جلدی، چاپ سوم، مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر.
ـ افتخاري، اصغر (۱۳۸۰)، فرهنگ امنيت جهاني، در: مك كين لاي و آر. ليتل، امنيت جهاني: رويكردها و نظريه‌ها، تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردي.
ـ افتخاری، اصغر (۱۳۸۵)، كالبد شكافي تهديد، تهران: دانشكده و پژوهشكده فرماندهي و ستاد و علوم دفاعي ـ مركز مطالعات دفاعي و امنيت ملي دانشگاه امام حسين(ع).
ـ افروغ، عماد (۱۳۸۸)، اسلام و جهانی شدن، در مجموعه مقالات: جهانی شدن و جهان اسلام، چاپ اول، تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی.
ـ آقابخشی، علی و افشاری‌راد، مینو (۱۳۸۳)، فرهنگ علوم سیاسی، چاپ اول، تهران: نشرچاپار.
ـ بارکر، الین و ملتون، گردون (۱۳۸۱)، ادیان جدید، ترجمه باقر طالبی دارابی، فصلنامه هفت آسمان، شماره ۱۵، فصل پاییز.
ـ بوزان، باري و ديگران (۱۳۸۶)، چارچوبي تازه براي تحليل امنيت، ترجمه عليرضا طيب، تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردي.
ـ پیروزمند، علیرضا (۱۳۸۹)، قلمرو دین در تعیین مفروضات اساسی، ارزش‌ها، رفتارها و نمادها، چاپ اول، تهران: انتشارات دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
ـ تامسون، کنت و دیگران (۱۳۸۱)، دین و ساختار اجتماعی، ترجمه علی بهرام‌پور و حسن محدثی، چاپ اول، تهران: انتشارات کویر.
ـ حاجیانی، ابراهیم (۱۳۸۳)، بررسی جامعه‌شناختی فرقه‌گرایی مذهبی و تأثیر آن بر نظم و ثبات سیاسی، فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات راهبردی، شماره ۲۴، تابستان.
ـ خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۹۲)، کلام نوین اسلامی، چاپ دوم، قم: انتشارات تعلیم و تربیت اسلامی، تحقیق: مؤسسه حکمت نوین اسلامی.
ـ الدسوقی، محمد السید (۱۳۸۹)، برنامه‌ای روشمند برای نجات از فرقه‌گرایی، مندرج در مجموعه مقالات: امت اسلامی: از تنوع مذهبی تا فرقه‌گرایی، چاپ اول، تهران: معاونت فرهنگی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.
ـ دهخدا، علی اکبر (۱۳۷۷)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران: دانشگاه تهران.
ـ راسخ، کرامت‌الله (۱۳۹۱)، فرهنگ جامع «جامعه‌شناسی و علوم انسانی»، جلد دوم، چاپ اول، جهرم: انتشارات دانشگاه آزاد جهرم.
ـ رئوفی، محمود (۱۳۸۹)، مؤلفه‌های هویت دینی، فصلنامه دین و ارتباطات، شماره ۳۷ و ۳۸، سال هفدهم، فصل بهار ـ تابستان و پاییز.
ـ ساروخانی، باقر (۱۳۷۰)، دایره‌المعارف علوم اجتماعی، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
ـ سلیمی، علی و داوری، محمد (۱۳۸۵)، جامعه‌شناسی کجروی، مندرج در مجموعه مطالعات: کجروی و کنترل اجتماعی، کتاب اول، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ سلیمی، علی و داوری، محمد (۱۳۸۵)، جامعه‌شناسی کجروی، مندرج در مجموعه مطالعات: کجروی و کنترل اجتماعی، کتاب اول، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ سینگر، مارگارت تالر (۱۳۸۸)، فرقه‌ها در میان ما، ترجمه ابراهیم خدابنده، اصفهان: دانشگاه اصفهان، نوبت اول.
ـ ضابط، حمیدرضا (۱۳۸۳)، بررسی گروه‌های مذهبی نوظهور در جهان غرب، نشریه مشکوه، شماره۸۴ و ۸۵، پاییز و زمستان.
ـ علیزاده، حسن (۱۳۸۱)، فرهنگ خاص علوم سیاسی، چاپ دوم تهران: انتشارات روزنه.
ـ فریتیوف، کاپرا (۱۳۶۶)، تابوی فیزیک، ترجمه حبیب‌الله دادفرما، تهران: انتشارات کیهان.
ـ قمی، عباس (۱۴۱۴)، سفینه البحار، جلد۲، تهران: نشر اسوه.
ـ کافی، محمد مهدی (۱۳۸۹)، قبیله حیله، چاپ اول، تهران: انتشارات علویون.
ـ کرمانی، طوبی (۱۳۸۹)، علل گرایش به فرقه‌گرایی، مندرج در مجموعه مقالات: امت اسلامی: از تنوع مذهبی تا فرقه‌گرایی، ویژه‌نامه بیست و سومین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، چاپ اول، تهران: مجمع جهانی تقرب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی.
ـ کیانی، محمد حسین (۱۳۸۸)، مؤلفه‌های معنویت نوپدید در ایران، مندرج در مجموعه مقالات: کتاب نقد، سال یازدهم، شماره ۵۱-۵۰، بهار و تابستان.
ـ گروه مطالعاتی امنیت (۱۳۸۷)، تهدیدات قدرت ملی، شاخص‌ها و ابعاد، تهران: دانشگاه عالی دفاع ملی نوبت اول.
ـ گولد، جولیوس وکولب، ولیام ل (۱۳۷۶)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه محمدجواد زاهدی مازندرانی، چاپ اول، تهران: انتشارات مازیار.
ـ گیدنز، آنتونی (۱۳۷۸)، تجدد و تشخیص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
ـ مالرب، میشل (۱۳۸۵)، انسان و ادیان، نقش دین در زندگی فردی و اجتماعی، چاپ چهارم، تهران: نشرنی.
ـ مردای حجت‌الله (۱۳۸۹)، قدرت و جنگ نرم از نظریه تا عمل، تهران: نشر ساقی، نوبت دوم.
ـ معین، محمد (۱۳۷۵)، فرهنگ فارسی، جلد اول و دوم چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
ـ موثقی، سیداحمد (۱۳۷۵)، جنبش‌های اسلامی معاصر، انتشارات سمت.
ـ ناي، جوزف (۱۳۸۷)، قدرت نرم: ابزارهاي موفقيت در سياست بين‌الملل، ترجمه سيد محسن روحاني و مهدي ذوالفقاري، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
ـ نعماني، شبلي (۱۳۸۶)، تاريخ علم كلام، جلد اول، ترجمه سید محمدتقي فخرداعي گيلاني، تهران: انتشارات اساطیر.
ـ همیلتون، ملکم (۱۳۹۰)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ سوم، تهران: نشر ثالث.
ـ واخ، یواخیم (۱۳۸۰)، جامعه‌شناسی دین، ترجمه جمشید آزادگان، چاپ اول تهران: انتشارات سمت.
ـ ويلسون، برايان و كرسول، جيمي (۱۳۷۸)، جنبش‌هاي نوين ديني، محدوديت‌ها و امكانات، ترجمه محمد قلي پور، مشهد: نشر مرنديز.
