تنظیم و شکوفایی روابط با همسایگان بر اساس منافع ملی و فراملی، همواره جایگاهی راهبردی در تعیین اهداف و خط مشی‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته است.

در این میان افغانستان به عنوان کشوری مهم در حوزه تمدن ایرانی- اسلامی با دارا بودن پیوندهای عمیق فرهنگی و همچنین برخورداری از موقعیت ژئوپلتیکی حساس در اتصال ایران به شرق یکی از مهمترین همسایگان ایران محسوب می‌شود که تحولات آن بویژه در دوران معاصر محل ظهور و بروز تهدیدات و چالش‌ها برای امنیت و منافع ملی کشور و در عین حال سرزمینی با استعدادها و فرصت‌های کم‌نظیر به حساب می‌آید.

لذا با توجه به اهمیت روابط با افغانستان بویژه در دوران حاکمیت سیاسی جدید این کشور به رهبری طالبان، پایگاه تحلیلی «الوقت» در گفت و گویی اختصاصی با «حسن کاظمی قمی» نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان و سفیر ایران در این کشور به بررسی روابط دیپلماتیک میان تهران و کابل پرداخته و وضعیت مهمترین مسائل فی‌مابین در عرصه‌های مختلف امنیتی- سیاسی و اقتصادی و فرهنگی را به بحث گذاشته است.

روند رو به رشد همکاری اقتصادی ایران و افغانستان در همه زمینه‌ها

سفیر ایران در افغانستان در پاسخ به این پرسش خبرنگار «الوقت» که روابط اقتصادی و تجاری دو کشور بعد از روی کار آمدن طالبان در چه سطحی است و چه پتانسیل هایی برای گسترش همکاری ها میان دو طرف وجود دارد؟ گفت: «سیاست جمهوری اسلامی ایران در دوره حکمرانی طالبان در تداوم سیاست حمایت از مردم افغانستان است و نگاه به مسائل ملی و امنیت ملی است. طبیعتاً یکی از راهکارهای همکاری در فضای اقتصادی و تجاری است. اگر روند دوساله این همکاری ها را مورد بررسی قرار دهیم، روند روبه رشد فزاینده است. پیامد همکاری‌های اقتصادی و تجاری فقط در حوزه توسعه منافع اقتصادی نخواهد بود بلکه این امر تاثیرات متعددی را هم در محیط امنیتی به دنبال دارد و از آثار مثبت آن اینکه شهروندان افغان از رهگذر این همکاری و بهبود شرایط معیشتی در کشور خودشان بمانند. طبیعتاً هر چقدر اقتصاد بهبود پیدا کند آثار و تبعات دیگری را هم در حوزه مواد مخدر در پی دارد. وقتی که تجارت و اقتصاد رونق پیدا کند، رفتن به سمت کشت مواد مخدر هم کمتر می‌شود. البته در موضوع مواد مخدر سیاست‌های یک نظام مهم است که در حال حاضر سیاست ممانعت از تولید مواد مخدر در افغانستان وجود دارد. البته این سیاست آثار مثبتی دارد اما پیامدهایی دارد که باید به آن توجه کرد. در نتیجه سیاست کشور ما امروز بر این است که همکاری‌ها توسعه پیدا کند و دامنه همکاری‌ها فقط به تجارت محدود نشود و دامنه اش به حوزه اقتصاد ،جذب سرمایه، سرمایه گذاری مشترک ، روان سازی فعالیت های اقتصادی در مرز دو کشور، توسعه همکاری های تجاری اقتصای بین استان‌های مرزی دو کشور و سرمایه گذاری در حوزه های زیرساختی گسترش یابد.

کاظمی قمی تصریح کرد: این واقعیت را باید قبول کرد که به دلیل منابع طبیعی خدادادی بسیار غنی که امروزه در افغانستان وجود دارد اقتصاد افغانستان می تواند در تعامل با اقتصاد ایران یک نقش تکاملی بازی کند. حتی می‌تواند در در چهارچوب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کشور ما نیز باشد. وقتی می گوییم« اقتصاد مکمل»، به عنوان نمونه می گویم، در حال حاضر شرایط افغانستان و زیرساخت های این کشور در حوزه انرژی به گونه‌ای نیست که بتوانند در «صنایع مادر» کار کنند. یکی از صنایع مادر حوزه صنایع فولاد کشور است. کشوری که بیست سال اشغالگری را تجربه کرده است و میزان تولید برق ملی این کشور رقمی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات برق است. طبیعتا راه اندازی تولید صنایع مادر در این کشور در حال حاضر شدنی نیست و نیاز به سرمایه گذاری های سنگین دارد. اما افغانستان برخوردار از معادن بزرگ سنگ آهن است و ایران دارای صنعت فولاد در بالاترین تکنولوژی است. در نتیجه این دو بخش می‌توانند همکاری مطلوبی را با یکدیگر داشته باشند تا در آینده در برخی از مناطق مرزی شرایطی را به وجود آورده و نیروگاه‌هایی را در صنعت فولاد ایجاد کنیم که بخشی از فرآوری را در مرزهای مشترک و از منابع سنگ آهن افغانستان و انرژی(برق)، تخصص، خدمات فنی و مهندسی ایران انجام دهیم. روند همکاری‌های تجاری روند رو به رشد را نشان می دهد . تصور ما این است که یکی از مسیرهایی که به بهبود شرایط امنیتی و ثبات در این کشور کمک می کند از رهگذر همکاری های تجاری- اقتصادی است. ضمن اینکه در همین راستا ما می‌توانیم افغانستان را به عنوان بازار مهمی در تجارت خارجی از خودمان به حساب بیاوریم.

نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان در ادامه بحث همکاری‌های اقتصادی و سرمایه گذاری دو کشور گریزی نیز به مسئله مسیرهای ترانزیتی زد و گفت: «یکی از مسایلی که در دستور کار قرار دارد بهره گیری افغانستان از مسیر ایران به عنوان کریدور ترانزیتی است که به واردات و صادرات این کشور کمک می‌کند. اما وقتی می گوییم «کریدور ترانزیت» در نگاه کلان، با توجه به اینکه ایران و افغانستان هر دو برخوردار از یک موقعیت ژئوپلیتیکی مناسبی هستند و افغانستان در امتداد حوزه ژئوپلیتیک ایران است، این کریدور ترانزیت از ایران به افغانستان و از آنجا به چین و به سمت آسیای مرکزی اتصالی را برقرار می کند. در واقع مفهومش این است که اتصال شرق آسیا به آسیای مرکزی و غرب، از جنوب چابهار و بندر عباس به سمت آب های آزاد برقرار می شود که می توان گفت تحول استراتژیک را در منطقه در حوزه «کریدورهای ترانزیت»، «ترانزیت انرژی» و «تجارت غیرنفتی» بوجود می‌آورد.

به گفته این دیپلمات ارشد: «نگاه ایران به مسئله ترانزیت جدی است. یکی از کشورهایی که علاقمند به سرمایه گذاری و فعال سازی چابهار و مکران بوده افغانستان است. چون این کشور محاط به خشکی است. یکی از بهترین، امن ترین، کوتاه ترین و اقتصادی ترین مسیر دستیابی به آب‌های آزاد برای این کشور مسیر چابهار در ایران است. این کار در دستور کار قرار دارد، تیم های فنی مطالعه کردند و در مرحله آماده‌سازی امضای سند همکارها در حوزه ترانزیت در منطقه چابهار هستیم. در حوزه اقتصاد در تمامی بخش ها همچون بخش انرژی،کریدورهای ریلی، راه آهن ،جاده ها، انرژی پاک، معادن همکاری های بانکی و خدماتی، آی تی پتانسیل همکاری میان دو کشور وجود دارد».

کاظمی قمی در ادامه افزود: «یکی از برنامه هایی که در سیاست های ما وجود دارد، تشویق همسایگان و افغانستان به همکاری‌های منطقه ای است. کشورهای منطقه می‌توانند نزدیک‌ترین و بهترین شکل تعامل را با افغانستان داشته باشند. زیرا این کشورها با پدیدهایی مانند تروریسم،داعش،مهاجرت ،مواد مخدر مواجه هستند . طبیعتاً اگر این کشورها بتوانند در یک همکاری جمعی به ثبات ،امنیت و سازندگی و به طور کلی بهبود شرایط افغانستان کمک کنند، همگی نفع خواهند برد. امنیت و ثبات منطقه در گرو امنیت و ثبات افغانستان خواهد بود».

تقویت تکنولوژی، تربیت کادر متخصص، تمهیدات ایران بر اجرای کشت جایگزین

بحث کشاورزی در بیرون از مرزها و کشت جایگزین بخش دیگری از همکاری‌های اقتصادی در حال گسترش ایران و افغانستان بود که سفیر جمهوری اسلامی در کابل به آن پرداخت. به گفته کاظمی قمی: «یکی از مسائلی که توافق کردیم و درحال پیگیری آن هستیم «کشت جایگزین» است. با توجه به نیازهای ایران به برخی کالاهای اساسی که از خارج وارد می شود، مانند خوراک دام. ما آمادگی داریم که سالانه پنج میلیون تن از خوراک دام را از افغانستان تامین کنیم. این کشور در حال حاضر نمی تواند این تامین را انجام دهد اما شرایط طبیعی‌اش همچون زمین، آب، آب هوا و نیروی انسانی آن برای کشت مستعد است».

دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی در افغانستان تأکید کرد: «ما باید به تقویت تکنولوژی، تربیت کادر متخصص کشاورزی و تامین تجهیزات در این کشور کمک کنیم. و بعد این سفارش را به آنها بدهیم. یکی از بهترین مشوق ها در تولید نگاه تامین داخلی و صادراتی است. این هم کشت جایگزین را محقق می کند.و مسئله دوم اینکه بخشی از نیازهای کشور ما را در کالاهای اساسی تامین می کند. در واقع سود دوطرفه را به دنبال خواهد داشت».

سفیر کشورمان همچنین درباره جزئیات طرح «کشت جایگزین» در افغانستان به منظور کنترل تولید مواد مخدر در این کشور نیز خاطر نشان کرد: «در گامی که برداشتیم و سفری که وزیر زراعت افغانستان در اواخر اسفند ماه به تهران داشت هیئت عالی رتبه بخش کشاورزی ما به کابل آمد و در حوزه های مختلف کشاورزی از زراعت گرفته تا حوزه آبزیان، جنگلداری و باغداری و مسایل فنی کشاورزی مانند کود و بذر، آموزشی همچون تربیت کادرهای تخصصی، توافقات خوبی انجام شده است. من فکر می‌کنم از ابتدای امسال وارد حوزه اجرایی خواهیم شد. در حال حاضر هم هیئت‌های کارشناسی در حال تدارک برای سفر به ایران هستند».

حمایت آمریکا از داعش خراسان/تروریسم و داعش نقطه اشتراک تهران و کابل

با توجه به اهمیت مسائل امنیتی در تعاملات میان دو کشور و چالش‌ها و تهدیداتی که در این حوزه طی سالیان گذشته از خاک افغانستان متوجه مرزها و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بوده است خبرنگار «الوقت» از سفیر و نماینده ویژه رئیس جمهور در امور افغانستان آخرین وضعیت مهم‌ترین مسائل امنیتی میان دو کشور را پیگیری کرده و این پرسش مطرح شد که تا چه اندازه این مسائل در مذاکرات و تعاملات دو جانبه قابل رفع بوده است؟

در پاسخ به این پرسش کاظمی قمی تأیید کرد که یکی از دغدغه های جدی که وجود دارد حوزه امنیتی است. وی در تشریح این موضوع افزود: «امروزه یکی از تهدیداتی که متوجه مردم و حاکمیت افغانستان همچنین کشور ایران و سایر کشورهای همسایه است موضوع تروریسم با محوریت «داعش خراسان» است. اینها مورد حمایت اشغالگران دیروز هستند. سیاست امریکا در افغانستان بر پایه بی ثبات کردن و ناامن سازی است؛ بر این اساس که نگذارد این کشور به سوی پیشرفت سازندگی، تعامل با همسایگان و جذب سرمایه پیش برود. افغانستان از نگاه آمریکا و متحدینش محل تنازع با رقبا و دیگرانی است که با سیاست های آمریکا مقابله می‌کردند.

سفیر ایران در افغانستان با بیان اینکه مسئله تروریسم و داعش نقطه اشتراک ما با افغانستان است و بین ما و حاکمیت افغانستان نگاه و همکاری مشترک وجود دارد؛ افزود: «اشغالگر دیروز که با لشکرکشی نظامی آمد و می‌خواست اهدافی را دنبال کند که این اهداف نقطه مقابل منافع کشورهای منطقه بودند، نیروی نظامی خود را خارج کرده اما امروز با قدرت نرم اهداف خود را دنبال می‌کند. بی ثبات سازی افغانستان و گسترش آن به سایر کشورهای منطقه از همین اهداف است. اینکه هنوز افغانستان در کنترل هوایی امریکاست هم یکی دیگر از تهدیدات است و این یک نقص در حاکمیت ملی این کشور و مداخله خارجی است. و اینکه کشورهای همسایه در خصوص این موضع نگرانی دارند که این نقص تبدیل به یک تهدید در منطقه نشود. بخشی از سیاست‌های آمریکایی‌ها در حمایت از داعش و تروریسم نگران کردن سایر کشورهای همسایه آسیای مرکزی به بهانه ایجاد پایگاه نظامی است. پس کشورهای منطقه تمایل به همکاری جمعی دارند تا نگذارند چنین شرایطی به وجود بیاید. مواد مخدر و مسئله تداوم مهاجرت هم از موضوعات مهم است. این‌ها مسائلی است که امروزه در حوزه مبارزه با تروریسم و تداوم سیاست‌های اشغالگری، این انگیزه وجود دارد که مانع گسترش تروریسم در منطقه شویم و خوشبختانه این عمل در حال انجام است.

روند رهاسازی آب هیرمند خوب است؛ طالبان اجرای معاهده ۱۳۵۱ را الزامی می‌داند

شکی نیست که مسئله حق آبه از هیرمند یکی از مهترین و بحث‌برانگیزترین پرونده‌های مذاکرات میان ایران و افغانستان در سالهای اخیر بوده است. در این رابطه کاظمی قمی درباره آخرین وضعیت همکاری کابل با مطالبه ایران از حقابه هیرمند به خبرنگار «الوقت» گفت: «در حوزه حقابه هیرمند معاهده ۱۳۵۱ را داریم که ملاک عمل است. در سالی که نرمال آبی هست حدود ۸۲۰ میلیون متر مکعب وارد ایران می‌شود. در طول سال‌های متعدد در مسیر آب از کجکی به ایران کانال‌های زیادی را در آنجا احداث و سد ایجاد کردند. البته این مختص به مسیر مرزهای ایران نیست. در حال حاضر همین اقدام در حوزه شمالی مربوط به آب «آمو دریا» صورت می‌گیرد. درباره نگاهی که کابل به رودخانه «کنور» دارد مسئله مهمی که وجود دارد این است که حاکمان امروز بر این مسئله تاکید می‌کنند که ما معاهده ۵۱ را قبول داریم و این معاهده‌ای الزامی است. دوم اینکه سد کمال خان در ٨٠کیلومتری مرز ایران در استان نیمروز است که یکی از سیاست‌ها مهار، کنترل و انحراف آب است چون ظرفیت این سد گنجایش نگهداری آن آبی را که به صورت موسمی (فصلی) می‌آید، چه در قالب رهاسازی آب یا سیل، را ندارد سال گذشته این آب به سمت «گود زره» رفت. اقدامی که در یک سال اخیر انجام شد اصلاح این سد بود. طالبان مسیری را که آب به سمت گود زره می‌رفت را اصلاح و دریچه ها را تعمیر کردند. اواخر اسفند سال گذشته و اوایل امسال رهاسازی آب از سمت کمال خان انجام شد و حدود ۳۲ میلیون متر مکعب آب وارد ایران شد در حال حاضر شاهد دومین مرحله رهاسازی آب هستیم. اینطوری که به ما گزارش داده‌اند «دبی آبی»که وارد کشور می شود بیش از ۶۰ متر مکعب در ثانیه است که به این معناست که باید تمام دریچه‌ها باز شده باشد زیرا بعد از عبور از ۸۰ کیلومتر و رفتن قابل توجهی از حجم آب به سمت استان نیمروز و یا تبخیر شدن، آب کُند می‌شود. تاکید رهبری طالبان هم بر این بود که حقابه هیرمند به مردم ایران پرداخت شود.

دیپلمات ارشد ایران در افغانستان همچنین با اشاره مشاهدات هیئت ناظر فرستاده شده به این کشور برای بررسی اجرای معاهده سال ۱۳۵۱ گفت: «سال گذشته ایستگاه سنجش آب در «دهراوود» قبل از کجکی مورد بازدید قرار گرفت. این روند روند خوبیست ضمن اینکه ما با تاکید براجرایی شدن معاهده این مسیر را دنبال می‌کنیم. این‌ها علائم مثبتی است و امیدوار هستیم که این مسیر تداوم پیدا کند و اخیرا دبی آب رو به افزایش بوده است. تاکید می کنم ضمن اینکه ما پیگیر حقابه هستیم، برخی از اقدامات باید در کنار این مسئله انجام بگیرد. یکی از راهکارها احداث مجتمع‌های کشت و صنعت است. مرزهای مشترک سیستان و نیمروز در این مورد می‌تواند تاثیرات زیست محیطی اشتغال زایی و هم تثبیت مرز را در پی داشته باشند و اینکه منافع مشترکی را ایجاد می‌کند و به دنبال این منافع همکاری‌ها تسهیل می‌شوند. ما باید در چارچوب معاهده حقابه هیرمند را پیگیری و اجرایی کنیم. این مسیر همراه با دستور کاری که دارد دنبال می‌شود».