چکیده
عراق به مثابه «رنگین‌کمان اقوام و مذاهب»، محل حضور اقوام، هویت‌ها و مذاهب مختلف در صحنه اجتماع است؛ به گونه‌‌ای که تعدد اقوام و مذاهب، به صورت موزائیکی بر بافت قدرت تاثیر جدی دارد و تحولات سیاسی‌ـ اجتماعی را در این کشور برجسته می‌کند. در حالی که در برخی کشورها، تعدد اقوام و مذاهب تحت یک عامل مهم‌تر به نقطه قوت آن کشورها تبدیل شده است،در عراق، موضوع تنوع قومی‌ـ مذهبی به سبب وجود بازیگران دخیل متعدد و «بافت عشیره‌ای ـ قبیله‌ای جامعه»، دستاویز مداخلات شده و به قوام و دوام «منازعات داخلی» در این کشور سرعت بخشیده است. این وضعیت به‌ویژه پس از اشغال عراق توسط آمریکایی‌ها و تشکیل حکومت در عراق بر مبنای «سهمیه‌بندی‌ها» پیچیده‌تر شده است.
سؤال اساسی در این پژوهش این است که: آیا شکاف‌های اجتماعی و منازعات داخلی در عراق پس از آزادی موصل از یوغ داعش تشدید خواهد شد، کاهش خواهد یافت یا در همین سطح فعلی باقی خواهد ماند؟ از سوی دیگر، منازعات و شکاف‌های هویتی و قومی‌ـ مذهبیِ پس از حکومت داعش در موصل چه بُعدی پیدا می‌کند؟ با توجه به ماهیت موضوع پژوهش، این پژوهش از نوع کاربردی است و با شیوه توصیفی ـ تحلیلی نگاشته شده است. اطلاعات مورد نیاز هم با روش‌های اسنادی، اطلاعات میدانی و جمعی، جمع‌آوری و در تحلیل نیز از روش کیفی استفاده شده است.
واژگان کلیدی
عراق، بغداد، داعش، موصل، کرد، شیعه، سنی
عنوان مقاله [English]
Examining the future of Iraq’s internal conflicts after ISIS
نویسنده [English]
Tooraj Afshon
چکیده [English]
Abstract
Iraq, as the “rainbow of ethnicities and religions”, is the place where different ethnicities and religions are present in the community; In such a way that the multiplicity of ethnicities and religions highlights the context of power and socio-political developments in this country and is in the form of a mosaic. While in some countries, the multiplicity of ethnicities and religions under a more important factor has become the strength of those countries. In Iraq, the issue of ethnic-religious diversity, due to the presence of multiple actors involved and the “tribal fabric of society,” has become a pretext for intervention and has accelerated the consistency and persistence of “internal conflicts” in the country. This situation has become more complicated, especially after the American occupation of Iraq and the formation of a government in Iraq based on “quotas”.
The key question in this study is: Will the social divisions and internal conflicts in Iraq intensify, decrease or remain at the current level after the liberation of Mosul from the ISIS? On the other hand, what is the dimension of identity and ethnic-religious conflicts and divisions after the rule of ISIS in Mosul? Due to the nature of the research topic, this research is of applied type and has been written in a descriptive-analytical manner. The required information has been collected by documentary methods, field and collective information, and qualitative method has been used in the analysi
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Iraq, Baghdad, ISIS, Mosul, Kurdish, Shiite, Sunni
عنوان مقاله [العربية]
دراسة مستقبل الصراعات الداخلية في العراق بعد داعش
چکیده [العربية]
المخلص
العراق، باعتباره “قوس قزح للأقوام والأديان”، هو المكان الذي تتواجد فيه الأقوام والديانات المختلفة في المجتمع ؛ بطريقة تجعل تعدد الأقوام والأديان يسلط الضوء على سياق السلطة والتطورات الاجتماعية والسياسية في هذا البلد ويكون في شكل فسيفساء. بينما في بعض البلدان، أصبح تعدد الأقوام والديانات تحت عامل أكثر أهمية هو قوة تلك البلدان. في العراق، أصبحت قضية التنوع العرقي والديني، بسبب وجود جهات فاعلة متعددة و “النسيج العشیرة للمجتمع”، ذريعة للتدخل وسرعت من اتساق واستمرار “النزاعات الداخلية” في العراق. بلد. وزاد هذا الوضع تعقيدا خاصة بعد الاحتلال الأمريكي للعراق وتشكيل حكومة في العراق على أساس “المحاصصة”.
والسؤال الأساسي في هذه الدراسة هو: هل ستزداد حدة الانقسامات الاجتماعية والصراعات الداخلية في العراق أم تنخفض أم تظل على المستوى الحالي بعد تحرير الموصل من داعش؟ من ناحية أخرى، ما هو بُعد الهوية والصراعات والانقسامات القومیة والدينية بعد حكم داعش في الموصل؟ نظرا لطبيعة موضوع البحث فإن هذا البحث من النوع التطبيقي وقد كتب بطريقة وصفية تحليلية. تم جمع المعلومات المطلوبة بالطرق الوثائقية والمعلومات الميدانية والجماعية، واستخدمت الطريقة النوعية في التحليل.
الكلمات المفتاحية
العراق، بغداد، داعش، الموصل، كردي، شيعي، سني
منابع و مآخذ
• افتخاری، اصغر، انقلاب اسلامی و شکاف‌های اجتماعی،کتاب نقد، سال چهارم، ش ۱۳، ۱۳۸۷٫
بشیریه، حسین، جامعه‌شناسی سیاسی، چ دوم، تهران، نشر نی، ۱۳۸۷٫
بشیریه، حسین و حسین قاضیان، «بررسی تحلیلی مفهوم شکاف‌های اجتماعی»، پژوهشنامه علوم انسانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش ۳۰، تابستان ۱۳۸۰٫
• بورمن، روی، قومیت و كشمكش‌های قومی، ترجمه حسین عابدی، تهران، مؤسسه مطالعات ملی، ۱۳۷۷٫
ربانی، رسول و ابراهیم انصاری، جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری‌های اجتماعی، چ۲، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۸٫
روشه، گی، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران، نشر نی، ۱۳۸۱٫
• زارعان، احمد، «سنخ‌شناسی شکاف‌های اجتماعی در سوریه»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، سال چهاردهم، ش ۴، پیاپی ۵۶، زمستان ۱۳۹۲٫
ساعی، احمد، مسائل سیاسی و اقتصادی جهان سوم، تهران، قومس، ۱۳۷۴٫
• ستاری ، سجاد،«پارادایم قدرت» به مثابه رهیافت نظری جدید و جایگزین نظریات «دولت» و «سیاسی نظام»، پژوهشنامه علوم سیاسی،سال ششم ،شماره سوم، تابستان ۱۳۹۰٫
شوشی نسب، نفیسه، «بررسی تطبیقی گفتمان‌های اخوان‌المسلمین، حماس و جهاد اسلامی»، فصلنامه مطالعات فلسطین، ش ۱۶، بهار، ۱۳۹۱٫
صبوری، منصور، جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۸۱٫
• صورت‌جلسات تجمیعی عراق(جلسات اول تا پنجم)، سه ماهه سوم، ۱۳۹۵٫
کوهن، آلوین استانفورد،تئوری‌های انقلاب، ترجمه علی‌رضا طیب، تهران، نشر قومس، ۱۳۸۰٫
گروه مطالعات کردی،گسست های قومی در کرکوک و منافع جمهوری اسلامی ایران،موسسه مطالعات راهبردی اندیشه سازان نور،بررسی راهبردی شماره ۵۱۶،زمستان ۱۳۸۷٫
گلچین،علی،تعارضات ساختاری عراق و تاثیر آن بر افراط گرایی،تهران،پژوهشکده مطالعات راهبردی،آذر ۱۳۸۸٫
گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، چ۲۰، تهران، نشر نی، ۱۳۸۱٫
• مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی،تحولات اقلیم کردستان عراق و امنیت ملی ج.ا.ایران،گزارش نشست تخصصی، سال سیزدهم،ش ۵،پیاپی ۲۵۴،فروردین ۱۳۹۴٫
عربی
لوردی،علی، شخصیه الفرد العراقی، لندن،انتشارات دار – لیلی (کتاب «شخصیت فرد عراقی» که اساس و پایه آثار بعدی جامعه‌شناسی علی الوردی محسوب می‌شود، ابتدا به صورت یک سخنرانی بود که در سال ۱۹۵۱ در بغداد ایراد کرد و سپس آن را به صورت کتابی مستقل در همان سال به چاپ رساند و تاکنون دهها بار تجدید چاپ و به زبانهای مختلف اروپایی ترجمه شده است. کتاب «شخصیت فرد عراقی» به دو بخش تقسیم می‌شود. بخش نخست به بررسی شخصیت انسان‌ها به طور کلی و بخش دوم آن به شخصیت فرد عراقی اختصاص دارد.)
• یونس کاکل، ساره، (۲۰۱۶)، الاراد و مناطق المتنازع علیهابین الفدراله و الصراع، مرکز کردستان للدراسات، طبعه الاولی.
• الهاشمی، محمد صادق، (۲۰۱۵)، الثقافه السیاسیه للشعب العراقی و ابرز تحولات‌ها، مرکز العراق للدراسات، طبعه الاولی.
• الکعبی، علی عبد الامیر، (۲۰۱۵) دراسات فی سکان العراق، مرکز العراق للدراسات، طبعه الاولی.
لاتین
Lipest and Rokkan (eds) (1970), Party Systems and Vater Allignmenrs, New York: Free Press.
• Kellas, James C,( 1999),The Politics of Nationalism and Ethnicity, 2 nd ed, London: Macmillan.
سایت‌ها و روزنامه‌ها
دیپلماسی ایرانی، پرونده کرکوک، بنیادی ترین اختلاف عراقی ها در سال ۲۰۰۸ (۱)، ۱۸شهریور ۱۳۸۷ ، قابل دسترسی در:http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/2527
شخصیت فرد عراقی: پژوهشی در روحیه ملت عراق در سایه جامعه‌شناسی مدرن، با ترجمه ستار عودی ،قابل دستیابی در:https://www.ricac.ac.ir/book/492
• مصاحبه آقای دکتر صدقی با دکتر اصغر افتخاری (۱۳۹۴) ،قابل دسترسی در سایتhttp://www.isu.ac.ir
کاشی، غلامرضا (۱۳۹۲)، «شرایط امکان تداوم اعتدال‌گرایی در عرصه سیاسی»، قابل دسترسی در:
http://sharghdaily.ir/Default.aspx?NPN Id=194&pageno=14-
عضدانلو، حمید (۱۳۸۸)، «بررسی مسأله شکاف اجتماعی»، قابل دسترسی در:
http://fararu.com/fa/news/36518
ایوبی، حجت‌الله (۱۳۷۷)، «شکاف‌های قومی و خشونت در پیکارهای سیاسی»، قابل دسترسی در:
http://www.ensani.ir/fa/content/150282/default.aspx
پایگاه خبری/ تحلیلی شهید خبر، «اندیشکده واشنگتن: نبرد موصل می‌تواند به توسعه نفوذ منطقه‌ای ایران بینجامد»، چهارشنبه ۱۷ آذر ۱۳۹۵، قابل دستیابی به سایت: http://www.shahidnews.com/13215
گزارش ویژه، مصاحبه دجله با آقای نوری مالکی، ش۳، مرکز مطالعات عراق، ۴/۹/۱۳۹۵٫
جلسه کارگروه ویژه بحران، موسسه مطالعات راهبردی اندیشه سازان نور با عنوان «بررسی پیامدهای ترویج ادبیات استقلال‌خواهی توسط جریان‌های سیاسی شیعه»، ۶/۰۹/۹۵٫
