بررسی مقایسه‌ای رابطه اقتصاد و حمایت از مقاومت در سیاست خارجی کشورهای شمال آفریقا
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال بیست و یکم، شماره ۱، پياپي ۷۷، بهار ۱۳۹۸؛ صفحات ۷۱-۱۰۸
چکیده
سیاست خارجی هر کشوری در نظام بین‌الملل برآیند متغیرهایی در داخل و خارج از مرزهای آن کشور مي‌‌باشد. در مورد کشورهای شمال آفریقا نیز این مهم قابل انطباق است. عمق فرهنگ ضدصهیونیستی در میان جوامع مسلمان شمال آفریقا، نزدیکی فرهنگی بین تشیع و تصوف به عنوان بخش اصلی این جوامع و ریشه‌دار بودن فرهنگ مقاومتِ برخواسته از مبارزات ضد استعماری، باعث شده توجه به مسئله فلسطین و گروه‌های مقاومت یکی از مهم‌‌ترین ویژگی‌های این جوامع و سیاست خارجی این کشورها باشد.
به‌رغم اهمیت مسئله حمایت از مقاومت در سیاست خارجی کشورهای شمال آفریقا، مؤلفه اقتصادی تأثیرات اساسی بر سیاست خارجی این کشورها داشته و آنها را از این مسیر دور نموده است. هدف از این نوشتار نیز بررسی مقایسه‌ای تأثیر این مؤلفه بر سیاست خارجی کشورهای شمال آفریقا در حمایت از گروه‌ها و محور مقاومت مي‌‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان مي‌‌دهد به میزانی که کشورهای شمال آفریقا در زمینه اقتصادی ضعف و وابستگی دارند، به همان میزان سیاست خارجی آنها در عرصه‌های مختلف به‌ویژه مسئله حمایت از محور مقاومت، تحت تأثیر این مقوله قرار داشته و از اجرای یک سیاست خارجی مستقل بازمانده‌اند. در این مقاله تلاش مي‌‌شود با روش مقایسه‌ای و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از منابع الکترونیکی به این سؤال که چه رابطه‌ای بین مؤلفه اقتصاد و حمایت از گروه‌ها و محور مقاومت در سیاست خارجی کشورهای شمال آفریقا وجود دارد؟ پاسخ داده شود.
واژگان کلیدی
سیاست خارجی، شمال آفریقا، اقتصاد، محور مقاومت، گروه‌های مقاومت فلسطینی.
عنوان مقاله [English]
A Comparative Study of the Relationship between Economics and Support for Resistance in North African Foreign Policy
نویسنده [English]
Mostafa Ghasemi
The foreign policy of any country in the international system is the result of variables inside and outside its borders. This is also true for North African countries. The depth of anti-Zionist culture among Muslim communities in North Africa, the cultural proximity between Shiites and Sufism as the core of these societies, and the deep-rooted culture of resistance stemming from anti-colonial struggles have made attention to the Palestinian issue and resistance groups one of the most important features of these societies and foreign policy of these countries.
Despite the importance of supporting resistance in foreign policy of the North African countries, the economic component has had a major impact on foreign policy and has pushed them away from this purpose. The purpose of this article is also to compare the impact of this component on the foreign policy of North African countries in support of groups and the axis of resistance. The findings show that to the extent that North African countries are economically weak and dependent, their foreign policy in different areas, particularly the issue of supporting the resistance axis, has been affected and they have failed to implement an independent foreign policy. This paper attempts with a comparative approach, using library tools and using electronic resources to answer this question that what is the relationship between the economic component and the support for groups and the axis of resistance in North African foreign policy?
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Foreign Policy, North Africa, Economy, Resistance Axis, Palestinian Resistance Groups
عنوان مقاله [العربية]
دراسة مقارنة للعلاقة بين الاقتصاد ودعم المقاومة
في السياسة الخارجية لشمال إفريقيا
چکیده [العربية]
المخلص
السياسة الخارجية لأي بلد في النظام الدولي هي نتيجة لمتغيرات داخل وخارج حدوده. هذا صحيح أيضا بالنسبة لبلدان شمال أفريقيا. إن عمق الثقافة المعادية للصهيونية بين المجتمعات المسلمة في شمال إفريقيا، والقرب الثقافي بين الشيعة والصوفية باعتبارها جوهر هذه المجتمعات، وثقافة المقاومة العميقة الجذور النابعة من النضالات المناهضة للاستعمار، جعلت من الاهتمام بالقضية الفلسطينية وجماعات المقاومة واحدة من أهم سمات هذه المجتمعات والسياسة الخارجية لهذه الدول.
على الرغم من أهمية دعم السياسة الخارجية في بلدان شمال إفريقيا، فقد كان للمكون الاقتصادي تأثير كبير على سياستهم الخارجية ودفعهم بعيدًا من هذا الطریق. الغرض من هذه المقالة أيضًا هو مقارنة تأثير هذا المكون على السياسة الخارجية لبلدان شمال إفريقيا في دعم المجموعات ومحور المقاومة. تظهر النتائج أنه إلى المدى الذي تكون فيه بلدان شمال إفريقيا ضعيفة اقتصاديًا، فقد تأثرت سياستها الخارجية في مختلف المجالات، وخاصة مسألة دعم محور المقاومة، وتم تنفيذ سياسة خارجية مستقلة. تحاول هذه الورقة بطریقنهج مقارن، واستخدام أدوات المكتبة واستخدام الموارد الإلكترونية أجب عن هذا السؤال ما هي العلاقة بين المكون الاقتصادي ودعم الجماعات ومحور المقاومة في السياسة الخارجية لشمال إفريقيا؟
الكلمات المفتاحية
السياسة الخارجية، شمال إفريقيا، الاقتصاد، محور المقاومة، مجموعات المقاومة الفلسطينية
الف) منابع فارسی
ـ احمدي، حمید و بیداالله‌خانی، آرش (۱۳۹۱)، روابط مصرـ اسرائیل؛ پیشینه، چالش‌ها و چشم‌انداز آینده»، فصلنامۀ روابط خارجی، دوره ۴، شماره ۱۴٫
ـ اسدی، فاطمه (۱۳۹۳)، دلایل و پیامدهای کاهش سطح روابط ایران و سودان، ۴/۹/۱۳۹۳، برگرفته از:
http://tabyincenter.ir/index.php/menu-examples/child-items-5/%
ـ اکبری حسین (۱۳۹۳). لیبی پس از قذافی، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، تهران، ۱۳۹۳٫
ـ انوشه،. صبري (۱۳۸۷). مصر و قضيه فلسطين (۱۳۸۷ـ۱۳۸۴)، فصلنامه مطالعات منطقه‌اي؛ جهان اسلام، سال نهم؛ شماره ۳۵؛ پاييز ۱۳۸۷٫
ـ الجزایر طرح آتش‌بس در یمن را مطرح کرد، ۹ فروردین ۱۳۹۴، دسترسی در:
http://www.bartarinha.ir/fa/news/190299/
ـ بررسي تحولات، چالش‌ها و بحران‌‌هاي داخلي دولت اسلام‌گراي سودان (۱۳۹۳)، گزارش ویژه، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، ۱۳۹۳٫
ـ تابناک (۱۳۹۵)، آمریکا تحریم‌های اقتصادی را از سودان برداشت، پایگاه اینترنتی تابناک به نقل از پایگاه خبری اسپوتنیک، ۲۵/۱۰/۹۵، برگرفته از: http://www.tabnak.ir/fa/news/656557
ـ تقوي، محمدمهدي (۱۳۹۰)، کالبدشکافی انقلاب ۲۲ بهمن مصر، روزنامۀ وطن امروز، ۶/۲/۱۳۹۰٫
ـ حمایت الجزایر و تونس از مقاومت، ۱۵/۱۲/۹۵، دسترسی در: http://www.jamaran.ir/%D8%
ـ خبرگزاری فارس (۱۳۹۵)، چگونگی لغو تحریم‌های آمریکایی علیه سودان از زبان مقامات این کشور، ۲۶/۱۰/۹۵، برگفته از: http://www.farsnews.com/13951026001430
ـ خبرگزاری فارس (۱۳۹۵)، مقام سودانی: عربستان نقش بارزی در کاهش تحریم‌های آمریکا داشت، ۲۵/۱۰/۹۵، قابل دسترسی در: http://www.farsnews.com/13951025000226
دیپلماسی ایرانی(۱۳۹۵)، ورود الجزایر به محور ایران، روسیه، سوریه، ، ۱۰ ارديبهشت ۱۳۹۵٫
ـ زاکري، قاسم (۱۳۹۰)، بررسی آخرین وضعیت اقتصادي ـ انرژیک مصرو اسرائیل، مجلۀ مطالعات منطقه‌اي، دوره نهم، شماره ۴۱٫
ـ زینعلی، شاهین (۱۳۹۴)، پیوستن الجزایر به محور تهران-مسکو؛ ضلع جدید ائتلاف، هفته نامه دولت و ملت، شماره ۱۱، دسترسی در: http://mellatmag.com/news/5147/%D9%
ـ عمویی، رضا (۱۳۹۵)، روابط حکومت سودان با گروه‌های مقاومت فلسطینی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، شماره ۱۳۰، ۱۶ فروردین ۱۳۹۵٫
ـ فلاحت‌پیشه، حشمت‌الله، سوري فاطمه (۱۳۹۶). جایگاه فلسطین در سیاست خارجی مصر؛ از مبارك تأسیسی، فصلنامه پژوهش‌هاي راهبردي سیاست، سال پنجم، شماره ۲۰، بهار ۱۳۹۶، شماره ۵۰٫
ـ قاسمی، مصطفی (۱۳۹۴)، مواضع الجزایر در قبال تحولات منطقه، هفته‌نامه بدر، شماره ۴۹، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور.
ـ مرادی، عاطفه (۱۳۹۴)، تشریح تازه‌ترین تحولات منطقه و مواضع الجزایر، گفت‌وگو با عبدالمنعم احریز (سیر الجزایر در ایران)، ۱۲ شهريور ۱۳۹۴، دسترسی در: http://basirat.ir/fa/news/278789
مشرق نیوز (۱۳۹۲)، چرا آل‌سعود از كودتا در مصر حمايت کرد؟ (۱۹ تير ۱۳۹۲)، قابل دسترسی در:
http://www.mashreghnews.ir/fa/news/230930/
ـ نکویی، سید احمد، ظرفیت‌شناسی اجتماعی و سیاسی الجزایر در جهت تقویت محور مقاومت، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور، ۵ بهمن ۱۳۹۵٫
ـ وزارت خارجه الجزایر: حزب‌الله در ایجاد موازنه قوای لبنان سهم دارد، ۱۴ اسفند ۱۳۹۴، دسترسی در:
http://www.irna.ir/fa/News/81989192/
ـ ویکیلیکس: سودان به چه بهایی فلسطین را فروخت؟ (۲۵/۱۱/۱۳۹۴)، قابل دسترسی در:
http://middleeastpress.com/blog/%D9
ـ هانی‌زاده، حسن (۱۳۹۳)، نقش و آینده نفوذ مصر در جهان اسلام، پایگاه اینترنتی مؤسسه آینده پژوهی جهان اسلام، (۳۱/۳/۱۳۹۳)، برگرفته از:
http://www.iiwfs.com/islam-world/islam-world-notes-and-papers/335
ب) منابع عربی
ـ الخليج يتجه إلى السودان باستثمارات مليارية.. فما السبب؟، (۲۵ مي۲۰۱۶)، برگرفته از:
http://www.sasapost.com/gulf-heading-to-sudan-billion-investments-why/
ـ السعودية.. سودانيون خائفون من الترحيل، (۳ آوریل ۲۰۱۳)، برگرفته از:
http://www.skynewsarabia.com/web/article/170606
ـ روسیا الیوم (۲۰۱۶)، تونس والجزائر تتبرآن من تصنيف «حزب‌الله» إرهابيا:
https://arabic.rt.com/news/813507
ج) منابع لاتین
– Cordesman, Anthony H. (2009). THE “GAZA WAR”: A Strategic Analysis, center for strategic & international studies, 2009
– Guardian Africa network (2016). Why has Sudan ditched Iran in favour of Saudi Arabia?, Available at: https://www.theguardian.com/world/2016/jan/12/sudan-siding-with-saudi-arabia-long-term-ally-iran, 2016.
– Investment in Tunisia (2016). http://www.investintunisia.tn/En/our-mission_11_203. &, NatsukoObayshi “ The Revolution In Tunisia: Economic Challenges and Prospects” , Economic Brief.2011, Available at: http://www .afdb .org/f ileadmin /uploads/afdb /Documents /Publications / North%20Africa%20Quaterly%20Analytical%20 Anglais%20 ok_ North%20Africa%20Quaterly%20Analytical.pdf
– Muslih, Muhammad, (2017). The Foreign Policy of Hamas, council on foreign relations New York, Available at: file:///C:/Documents%20and%20Settings/1381/My%20 Documents/ Downloads/ Muslih.pdf.
– Odonnel, Claramariana (2008). “The EU, Israel and Hamas, Center for European Reform working paper”, Available at: www.cer.org.uk/pdf/wp_820.pdf, pp33-1.
– Peretz, Martin (2009).Mahmoud Abbas Visits His Comrade, Omar al-Bashir, THE NEW REPUBLIC, Available at: https://newrepublic.com/article/68556/mahmoud-abbas-visits-his-comrade-omar-al-bashir, August 20, 2009.
– Sudan – Foreign Relations (2014). Available at: http://www.globalsecurity.org/military/ world/ sudan/ forrel.htm, 22-10-2014.
– Sudan’s foreign policy: Pragmatism wins over ideology (2015). Available at: http://www. sudantribune. com/spip.php?article54502, 5 April 2015.
– SUNA (2016). numerous reports carried by Sudan News Agency, SUNA, including: Available at: http://suna-sd.net, 2016
– The New Arab (2015). Sudanese president cuts ties with Islamist allies, Available at: https://www.alaraby.co.uk/english/politics/2015/2/28/sudanese-president-cuts-ties-with-islamist-allies, February 28, 2015
– Trager, Eric (2016). A Familiar Pattern in Egypt’s Spat with Saudi Arabia, Available at: http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/a-familiar-pattern-in-egypts-spat-with-saudi-arabia, October 18, 2016
– Trigui, Nada (2017). How murder of Hamas drone expert exposed Tunisian divide, 2017, Available at: http://www.middleeasteye.net/columns/tunisian-sovereignty-and-palestinian-cause-196099046
– Tunisia: Statistics (2015). Available at: http:// globaledge .msu.ed u/ countries / Tunisia/statistics
– US Sanctions on Sudan and the Gum Arabic Exemption, (2016). Available at: http://www1.american.edu/ted/gumarab.htm
– www.cia.gov/library/publication/the-world-factbook/su.html, 2016.
