تحليل کنش سياسي مرجعيت شيعيان عراق در دوره پساصدام
فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال هفدهم، شماره ۴، پياپي ۶۸، زمستان ۱۳۹۵؛ صفحات ۵-۳۵
چکیده
پس از سقوط صدام، روند سیاسی در عراق بنا به دلایل متعددی مطابق میل آمریکایی‌ها پیش نرفت و آنها در استقرار ساختار مطلوب خود و به‌کارگماری کارگزاران وابسته به خود توفیقی به دست نیاوردند. آیت‌الله سیستانی به عنوان مرجع عام عراقي‌ها نقش مؤثری در این رابطه ایفا کردند. این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و داده‌هایی که از طریق مصاحبه و مطالعه کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده‌اند به دنبال بررسی تحلیلی کنش مرجعیت شیعیان عراق (آیت‌الله سیستانی) در دوران پساصدام است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد آیت‌الله سیستانی در مواردی مانند حمایت از روند دولت‌سازی در عراق، حمایت از حقوق شیعیان به عنوان یک اکثریت سیاسی، هدایت روند تدوین قانون اساسی، مواجهه هوشمندانه با اشغالگران، حل و فصل اختلافات احزاب و جریان‌های شیعه با یکدیگر، اتخاذ مشی فراطایفه‌ای و حمایت از روند مبارزه با تروریسم ایفای نقش کرده‌اند. بر این اساس، آیت‌الله سیستانی به عنوان شاگرد مبرز مکتب فقهی آیت‌الله خویی اگرچه قائل به موضع‌گیری و اظهارنظر حداقلی در امور سیاسی هستند، اما تصمیمات و موضع‌گیری‌های ایشان تأثیر عمیقی بر روندهای سیاسی عراق پس از سقوط صدام گذاشته است. همچنین یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد «رابطه دین و سیاست»، «حوزه ناطقه و حوزه صامته» و «مرجع عربی و مرجع غیرعربی» سه چالش پیش روی جامعه شیعیان عراق است.
واژگان کلیدی
آیت‌الله سیستانی، مرجعیت، عراق، حوزه صامته، حوزه ناطقه
عنوان مقاله [English]
The Analysis of the Political Actions of the Shiite Aauthorities in Iraq in the post-Saddam Era
نویسنده [English]
Ahmad Zarean
چکیده [English]
Abstract
After the fall of Saddam, the political process in Iraq did not turn the way that American had expected and they not only failed to establish their desirable structure, but also they could not employ their affiliated players. In this respect, Ayatollah Sistani played a crucial role. This paper by employing analytical-descriptive method and collecting library and interview data attempts to analyze the impacts of Iraqi Shiite authorities and Ayatollah Sistani in specific, in post-Saddam era. The findings of this paper indicate that Ayatollah Sistani has been advocating to the state-building process in Iraq and he supported the Shiite’s rights as the political majority, leading the process of drafting the constitution, confronting the occupiers, resolving disagreements among Shiites parties, taking trans-tribal approach and supporting the process of combating terrorism. Despite trying not to take side or express his position in political affairs as he had learnt in Ayatollah Khoei school of thought, Ayatollah Sistani have had a profound impact on the political trends of Iraq after the fall of Saddam. Also, the findings of this paper shows that the Shiite community in Iraq have to face the challenges in “religion and politics relation”, “Arabic and non-Arabic spiritual leader”, “ ‘Howzeh-e Nategheh’ and ‘Howzeh- Nategh’eh’”.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Ayatollah Sistani, Iraq, spiritual leader, ‘Howzeh-e Nategheh’, ‘Howzeh- Nategh’eh’
عنوان مقاله [العربية]
تحليل العمل السياسي للمرجعية الشيعية في العراق في عهد ما بعد صدام
چکیده [العربية]
المخلص
بعد سقوط صدام، لم تجري العملية السياسية في العراق وفقاً لأهواء الأمريكان لأسباب متعددة، ولم ينجحوا في إنشاء البنية والهيكلية التي يريدون، كما فشلت خطط توظيف السماسرة التابعين لها. وقد كان لآية الله العظمى السيد السيستاني دور مهم في هذا الأمر، كُتِبت هذه المقالة باستخدام البيانات التحليلية والوصفية كما تم جمع المعطيات من خلال المقابلات والدراسة المكتبية فهي تُعطي دراسة تحليلية لأعمال مرجع شيعة العراق (آية الله العظمى السيد السيستاني) في فترة مابعد سقوط صدام. نتائج هذه المقالة تُظهر آنّ آیة الله العظمی السيد السيستاني كان له دوراً هاماً في حالات مثل دعم عملية بناء الدولة في العراق، الدفاع عن حقوق الشيعة في العراق باعتبارهم الأكثرية السياسية، إعطاء التوجيهات لصياغة الدستور، والتعامل بذكاء لمواجهة المحتلين، حل الإختلافات بين الأحزاب والحركات الشيعية مع بعضها البعض، صنع السياسات عبر إلغاء الطائفية ودعم مكافحة الإرهاب. وبناء على هذا فإنّ آية الله السيستاني باعتباره طالب مميز من طلاب المكتب الفقهي لآية الله الخوئي وعلى الرغم من أن إظهار مواقفه من الشؤون السياسية تكاد تكون معدومة، إلّا أن قراراته ومواقفه تركت أثراً عميقاً جداً على الملفات السياسية العراقية بعد سقوط صدام. بالإضافة إلى أنّ نتائج هذه المقالة تبيّن أنّ” العلاقة بين الدين والسياسة “، “الحوزه الناطقة والحوزه الصامته”، “المرجعية العربية وغير العربية ” ثلاثة تحديات تواجه المجتمع الشيعي في العراق.
الكلمات المفتاحية
آیة‌الله السیستانی، المرجعیة، العراق، الحوزه الصامتة، الحوزة الناطقة
منبع فارسی
– آزاد، امیرحامد (۱۳۹۵)، سایه روشن حشدشعبی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
– آوتویت ویلیام و تام باتامور (۱۳۹۲)، فرهنگ علوم اجتماعی در قرن بیستم، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی
– احمدي، فرج‌الله و ياسر قزويني حائری (۱۳۸۹)، فرايند تدوين قانون اساسي عراق، فصلنامه سياست، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي، دوره ۴۰، شماره ۲، تابستان ۱۳۸۹
– اسلامی، حمیدرضا (۱۳۹۵)، بررسی کنش بازیگران داخلی و خارجی عراق پس از ۲۰۰۳، مصاحبه با مؤلف
– اسماعيل آبادي، عليرضا (۱۳۷۰)، انديشه ماندگار، ج۵، ويژه كنگره بين‌المللي آيت‌الله صدرزاده، دي ماه ۱۳۷۰
– اکبری، حسین (۱۳۸۸)، کابوس ژئوپلیتیک عراق؛ تأثیر اشغال عراق بر قدرت ایران، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
– الزبیدی، حسن لطیف و نعمه محمد العبادی و عاطف لافی السعدون (۱۳۹۵)، عراق در جست‌وجوی آینده، ترجمه علی شمس، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
– انصاری، حسین (۱۳۹۵)، مرجعیت و جریان‌های اسلامی شیعه، ریشه‌ها و اندیشه‌ها، مصاحبه با مؤلف
– جعفریان، رسول (۱۳۸۶)، تشیع در عراق و مرجعیت در ایران، تهران: مؤسسه تاریخ معاصر ایران
– خواجه نوري، اشكان (۱۳۸۳)، روزنامه شرق، ۲۰/۱/۱۳۸۳
– شابندر، عزت (۱۳۹۵)، چالش‌های پیش روی روند دموکراسی‌سازی در عراق، مصاحبه با مؤلف
– فضل‌الله، محمد حسين (۱۹۹۴)، المرجعيه: الواقع و المقتضي، بيروت: دارالروضه
– مريجي، شمس‌الله (۱۳۸۷)، مباني فكري و زمينه‌هاي اجتماعي جريان‌هاي معاصر عراق، قم؛ مؤسسه بوستان كتاب
– مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور (۱۳۹۲)، همگرایی جمهوری اسلامی ایران و شیعیان عراق؛ چالش‌ها و تهدیدات، پژوهش راهبردی شماره ۲۹
– نفيسي، عبدالله (۱۳۶۴)، نهضت شيعيان در انقلاب اسلامي عراق، ترجمه كاظم چايچيان، تهران: مؤسسه اميركبير
– وکیلی قمی، ابومحمد (۱۳۴۵)، تشکیلات مذهبی شیعه، تهران: دانشگاه تهران.
منابع عربی
– الجناتي، ابراهيم (۱۹۹۴)، تسلسل المرجعيه منذ الغيبه الكبري حتي الآن، في: آراء في المرجعيه الشيعيه، مجموعه من الباحثين، بيروت: دارالروضه
– الوردی، علی (۱۹۷۲)، لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث، ج ۳، بغداد
– رؤوف، عادل (۲۰۰۱)، العمل الاسلامي في العراق بين المرجعيه و الحزبيه: دراسه نقديه لمسيره نصف قرن (۱۹۵۰-۲۰۰۰)، دمشق: المركز العراقي للاعلام و الدراسات.
منابع انگلیسی
– Dagher, Sam (2007) Basra Oil Fuels Fight To Control Iraq’s Economic Might, Christian Science Monitor, September 19, 2007, available at: http://www.csmonitor.com/2007/ 0919/p12s01-wome.html
– Fuller, Graham E. (2003) Islamist Politics in Iraq after Saddam Hussein, Uwltedstates Institute Of Peace, August 2003
– International Crisis Group (۲۰۰۷) Where is Iraq Heading? Lessons from Basra, June 2007
– Mitra, S. k. (1991) Desecularising the state: religion and politics in India after Independence, Comparative Studies in Society and History
– Rahimi, Babak (2004) Ayatollah Ali Al-sistani and the Democratization of post- saddam Iraq, Middle East Review of international Affairs, Vol 8, No. 4, December 2004
– Shadid, Anthony (۲۰۰۹) The Political Dance in Iraq’s South, The Washington Post¸ January 19, 2009, available at: http://www.washingtonpost.com/wpdyn/ content/article/ 2009 /01/18/AR2009011802545_pf.html
– Visser, Reidar (2009) Basra, the Failed Gulf State, Part II: Wail Abd al-Latif Concedes Defeat, Historiae.org, January 17, 2009
– Wallis, R and Bruce(1992) Secularisation: the Orthodox Model, Oxford: Clarendon Press
