چکیده
پس از سقوط رژیم صدام در سال ۲۰۰۳، نظام سیاسی ـ حقوقی جدیدی در این کشور مبتنی بر دموکراسی و فدرالیسم حاکم شد که بر اساس آن، شیعیان به عنوان گروه اکثریت، به صحنه‌گردان‌های اصلی عراق تبدیل شدند و خواسته کردها مبنی اداره فدرالی مناطق کردنشین محقق شد. از آنجا که تغییر ساختار سیاسی در عراق درون‌زا نبود و از طریق جنگ و مداخله خارجی صورت گرفت ساختارها در این کشور به صورت انقلابی تغییر نکردند و تغییرات عمدتاً در حوزه کارگزاری به وقوع پیوست. بنابراین، به دلیل آن که در سال‌های پس از ۲۰۰۳، سایر بخش‌های نظام اجتماعی عراق متناسب با ساختار سیاسی ـ حقوقی و نظام کارگزاری آن تغییر نکرده است می‌توان گفت نظام اجتماعی این کشور دچار بیماری عدم توازن شده است. این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با اتکا به داده‌هایی که از طریق مصاحبه و مطالعه کتابخانه‌ای به دست آمده‌اند عدم توسعه فرهنگ سیاسی در عراق متناسب با پیشرفت این کشور در زمینه نظام‌سازی (دموکراسی و فدرالیسم) را مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های این مقاله نشان می‌دهد اختلال در روند جامعه‌پذیری و فرهنگ‌پذیری سیاسی، فقدان پیش‌نیازهای نظام‌سازی دموکراتیک، عدم حاکمیت قانون، فرهنگ سیاسی مبتنی بر طایفه‌گرایی، گرایش به رهبران اقتدارگرا، گرایش‌ها و مرجعیت‌های سیاسی متفاوت، خشونت‌گرایی و عدم مدارای سیاسی، تمامیت‌خواهی، فرهنگ سیاسی قبایلی و عشایری، قومیت‌گرایی عربی (پان عربیسم) و فقدان تجربه سیاسی از جمله چالش‌های عراق جدید در حوزه فرهنگ سیاسی می‌باشند.
واژگان کلیدی
عراق، فرهنگ سیاسی، نظام اجتماعی، خرده نظام اجتماعی، توسعه نامتوازن
عنوان مقاله [English]
Challenges of New Iraq in Political Culture Realm
نویسنده [English]
Ahmad Zarean
چکیده [English]
Abstract
Subsequent to the fall of Saddam’s regime in 2003, a new legal-political system based on democracy and federalism was prevailed over which turned Shiites, the majority group, into the main actor in Iraq as well as fulfilling Kurd demand for the federal administration of the Kurd regions. Since the change of political structure in Iraq was not endogenous and was made through war and foreign intervention, so the structure did not change as a revolutionary one, changes took place mainly agents and official rank. Therefor after 2003, based on the mismatching among legal-political system, agents and official structure and other sectors in social system of Iraq it could be said that the social system imbalanced. Employing a descriptive method and using data obtained through interviews and library studies, this article reviews disproportion of development in political culture and developments of system-building (democracy and federalism) in Iraq. Results asserts that disruption to acceptance of politics by society and culture, lack of prerequisites for democratic system, absence of rule of law, clan-based political culture, the tendency towards authoritarian leaders, different political orientations and authorities, violence and political intolerance, totalitarianism, tribal and nomadic political culture, prejudice to Arabic ethnic (Pan-Arabism) and lack of political experience, are some challenges of the new Iraq in realm of political culture.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Iraq, Political Culture, Social System, Micro – Social System, Imbalance Development
عنوان مقاله [العربية]
تحديات العراق الجديد في مجال الثقافة السياسية
چکیده [العربية]
الملخص
شهد العراق مرحلة جديدة من النظام السياسي والحقوقي معتمدا على الديمقراطية والفيدرالية بعد إنهيار نظام صدام في عام ٢٠٠٣، ما جعل الشيعة يسيطرون بالأغلبية على الساحة العراقية كجهة فاعلة ووحيدة في الساحة السياسية.
وبما أن التغيير في الهيكل السياسي العراقي لم يكن داخليا بل حدث من خلال الحرب والإحتلال الأجنبي وبالتالي لم يكن جذريا في هيكلية الحکومة. وبسبب عدم تغيير النظام الإجتماعي بالتزامن مع النظام السياسي والهيكل القانوني للنظام في سنوات ٢٠٠٣، يمكننا القول أن النظام الإجتماعي لهذا البلد يعاني من عدم التوازن. تسعى هذه المقالة للبحث عن الغياب التنموي للثقافة السياسية في العراق وفقا لتقدم البلاد في مجال بناء النظام السياسي (الديمقراطية والفيدرالية). وتؤكد نتائج البحث أن النظام الحالي في العراق يعاني من التحديات والتشوهات في عملية التنشئة الاجتماعية والثقافة السياسة بما في ذلك الغياب الثقافي السياسي، وغياب الشروط المسبقة لبناء نظام ديمقراطي، وانعدام سيادة القانون، والثقافة السياسية القائمة على الشمولية الطائفية، والميل إلى القومية العربية والزعماء المستبدين والإتجاهات والمرجعيات المختلفة، والعنف والتعصب والقبلية وغياب الخبرة السياسية.
الكلمات المفتاحية
العراق، الثقافة السياسية، النظام الاجتماعي، التنمية غير المتوازنة
ـ احمدی، کوروش (۱۳۸۴) عراق پس از سقوط یغداد، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه
ـ اسدی، علی‌اکبر (۱۳۹۱) روند دولت‌ـ ملت‌سازی در عراق جدید و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران: موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
ـ اسلامی، حمیدرضا (۱۳۹۵) بررسی کنش بازیگران داخلی و خارجی عراق پس از ۲۰۰۳، مصاحبه با مؤلف
ـ افشون، تورج (۱۳۹۵) رابطه احزاب و جریان‌های اسلام‌گرای شیعه با بازیگران خارجی، مصاحبه با مؤلف
ـ الجابری، محمد عابد (۱۹۹۸) تکوین العقل العربی، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه
ـ السعیدی، اسامه و دیگران (۲۰۱۴) احزاب و جریان‌های سیاسی و دینی در استان الانبار، قم: مرکز العراق الدراسات
ـ الضاری، حارث (۲۰۰۵) گفت‌وگو با شبکه العربیه، ۱۷/۵/۲۰۰۵
ـ العلوی، حسن (۱۳۹۰) شیعه و حکومت در عراق، ترجمه محمدنبی ابراهیمی، چ ۲، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر
ـ الكاتب، احمد و محمد عماره (۲۰۰۷) السنة و الشيعه: وحده الدين، خلاف السياسه و التاريخ، بیروت: الدار العربية للعلوم
ـ الهاشمی، محمدصادق (۱۳۹۱) اصول و تحولات فرهنگی سیاسی در عراق، ترجمه ابراهیم نداف زاده، قم: مرکز العراق للدراسات
ـ انصاری، حسین (۱۳۹۵) مرجعیت و جریان‌های اسلامی شیعه، ریشه‌ها و اندیشه‌ها، مصاحبه با مؤلف
ـ بیرو، آلن (۱۳۷۵) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، چ ۳، تهران: انتشارات کیهان
ـ دژاردن، تیری (۱۳۵۷) صد میلیون عرب، ترجمه حسین مهری، چ ۲، تهران: انتشارات توس
ـ دوپویی، گزاویه (۱۳۷۴) فرهنگ و توسعه؛ از پذیرش تا ارزیابی، ترجمه فاطمه فراهانی، تهران: انتشارات کمیسیون ملی یونسکو در تهران
ـ رابینگتن، ارل و مارتین واینبرگ (۱۳۹۰) رویکردهای نظری هفتگانه در بررسی مسائل اجتماعی، ترجمه رحمت الله صدیق سروستانی، چ ۶، تهران: انتشارات دانشگاه تهران
ـ روشه، گی (۱۳۸۱) تغییرات اجتماعی، چ ۱۳، تهران: نشر نی
ـ ریتزر، جورج (۱۳۸۹) نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، چ ۱۶، تهران: انتشارات علمی
ـ زارعان، احمد (۱۳۹۵) علویان سوریه، تهران: موسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
ـ زکریا، فرید (۱۳۹۰) آینده آزادی؛ اولویت لیبرالیسم بر دموکراسی، ترجمه امیرحسین نوروزی، چ ۳، تهران: طرح نو
ـ شارع پور، محمود (۱۳۸۷) جامعه شناسی آموزش و پرورش، چ ۶، تهران: انتشارات سمت
ـ عزتی، عزت‌الله (۱۳۸۱) تحلیلی بر ژئوپلیتیک ایران و عراق، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی
ـ عطوان، عبدالباری (۱۳۹۱) سازمان سری القاعده، ترجمه فرزان شهیدی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور
ـ علاقه بند، علی (۱۳۸۰) جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، چ ۲۸، تهران: نشر روان
ـ غرایاق زندی، داود (۱۳۹۰) چشم‌انداز عراق آینده، تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی
– قزوینی حائری، یاسر (۱۳۸۶) تحولات عراق از سقوط صدام تا تصویب قانون اساسی، ریشه‌ها و تحولات، پایان‌نامه جهت اخذ کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران
ـ مار، فب (۱۳۸۰) تاریخ نوین عراق، ترجمه محمد عباسپور، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی
ـ مارتر، هنری (۱۹۹۷) سایکولوجیه القبائل البدویه العراقیه، بیروت: دارالنهار
ـ محقق، سید عدنان و زهرا عالی (۱۳۸۸) جایگاه و نقش عشایر در تحولات سیاسی عراق، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال شانزدهم، شماره ٢، تابستان ١٣٨٨
ـ مودب، محمد (۱۳۸۹) فرایند دولت-ملت سازی در عراق و تأثیر آن بر امنیت ملی ج.ا.ایران، مرکز بین‌المللی مطالعات صلح IPSC، قابل دسترسی در: http://peace-ipsc.org/fa/
ـ مؤسسه مطالعات اندیشه‌سازان نور (۱۳۹۲) همگرایی جمهوری اسلامی ایران و شیعیان عراق؛ چالش‌ها و تهدیدات، پژوهش راهبردی شماره ۲۹
ـ نامی، محمدحسن و علی محمدپور (۱۳۸۷) جغرافیای کشور عراق با تأکید بر مسائل ژئوپلیتیک، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
ـ نوریان، عباس (۱۳۹۵) ریشه‌ها و زمینه‌های بحران‌های عراق، مصاحبه با مؤلف
ـ نیک‌منش، رضا (۱۳۹۵) بررسی رابطه اهل سنت و کردها با شیعیان و دولت مرکزی عراق پس از ۲۰۰۳، مصاحبه با مؤلف
منابع لاتين
– Marr, Phebe (2006) who are Iraq’s New leaders? What Do they want? United states Institite of Peace, march 2006
– The Guardian (2007) Sunni Side Up, The Guardian, November 2, 2007, available at: http://www.guardian.co.uk/world/2007/nov/02/ianblack
