ابتدا در این نشست اساتید به بررسی شرایط داخلی کشور عراق و هم‌چنین راهکارهای گسترش روابط اقتصادی با این کشور پرداختند.

آقای دکتر زارعی؛ ریاست موسسه اندیشه‌سازان عنوان نمودند در جمهوری اسلامی ایران دو دیدگاه نسبت به کشور عراق وجود دارد، یک دیدگاه معتقد است که کشور عراق با مخالفان جمهوری اسلامی صداقت بیش‌تری دارد و اما دیدگاه دومی است که معتقد است منشا مشکلات ارتباط ایران و عراق را باید از خلاهای موجود در سازوکارهای همکاری اقتصادی ایران دانست. بنابراین بایستی برای گسترش روابط فی‌مابین ایران و عراق، به ارزیابی شرایط واقعی موجود پرداخت.

شناخت نسبت به شرایط داخلی عراق عاملی برای تعمیق روابط با این کشور

در همین رابطه جناب آقای مسجدی؛ سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران، در عراق اذعان داشتند که باید دیدگاه سومی نسبت به موضوع ایجاد کرد. ایران در عراق با گروهی مواجه است که نه دوستی و نه دشمنی با ایران را ندارند، بلکه در مقابل معتقدند که در روابط ایران و عراق، کشور ایران به دنبال منافع خود می‌باشد و قصد آن دارد که عراق را نیز همراه با خود علیه امریکا نماید. این درحالیست که مقابله با امریکا مناسب با منافع عراق نیست و حتی عراق امکان این تقابل با امریکا را ندارد. پس برای دسترسی به بهترین راهکار در مواجهه و عمق بخشی روابط ایران و عراق بایستی به غیر از دو نگاه مطرح شده، دیدگاه سومی نیز به وجود آید و آن هم ایجاد درک مناسب از وضعیت داخلی کشور عراق است.

شرایط عراق حاکی از آن است که: ۱٫ زندگی و حیات در این کشور وابسته به نفت است؛ نفتی که گلوگاه امریکا در عراق است و امریکا در سه حوزه دفاع و امنیت، نفت و انرژی، بانک و مسائل مالی عراق را تحدید می‌کند. ۲٫ بازیگران اصلی عراق، ایران و امریکا هستند. ۳٫ نحوه مواجه کردهای عراق با جمهوری اسلامی؛ به عنوان مانع اصلی تجزیه عراق و تشکیل دولت مستقل کُرد.

عراق با توجه به شرایط داخلی خود علاقمند است که هم با ایران و هم با امریکا همکاری نماید. حاکمیت و دولت جمهوری اسلامی باید بتواند بنابر شرایط داخلی عراق و وضعیت آرام نسبی داخلی این کشور برای همکاری مشترک استفاده نماید. در تعریف همکاری‌ها نباید به مسائل به صورت مطلق نگاه کرد و باید توجه داشت اگر بخشی از خواسته‌ها هم اجابت گردید، همکاری موثری است. در اتخاذ سیاست تعامل با عراق، نباید این کشور را از خود دور کنیم و اگر هم نتوانستیم به راحتی همکاری و تعامل داشته باشیم، سرخورده نشویم و راه‌های جدید را برای برقراری ارتباط انتخاب کنیم.

دولت عراق درصورتیکه احساس کند که جمهوری اسلامی ایران کنار اوست و قصد کمک به او را دارد و هم‌چنین می‌خواهد عراق همراه ایران باشد، تصمیمات مناسبی را در دستورکار خود قرار می‌دهد.

در ادامه‌ی این نشست، به تبادل نظر دررابطه با چگونگی روابط میان ایران و عربستان پرداخته شد.

ایران و عربستان باید یکدیگر را به رسمیت بشناسند

آقای دکتر قدیر نصری؛ رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دررابطه با شرایط ایران و عربستان عنوان کردند که داشتن نگاه حقیر نسبت به هر دو کشور، خطاست. در رابطه با تنش‌ها یا رویارویی دو کشور ۵ دیدگاه از سوی صاحبان اندیشه متصور است:

1. موازنه تهدید، به عنوان مثال بین ایران و عربستان یعنی هرکدام در نقطه‌ای دیگر کشور مقابل را مهار کنند.
2. دوراهی امنیتی، یعنی کشوری دارای شرایطی شود که نه می‌تواند جلو برود و نه به عقب بازگردد.
3. وجودی و ناموسی دیدن رویارویی، دراصطلاح «جنگ به مثابه یک امر ناموسی، وجودی، حیثیتی، رسالتی و الهی است.»
4. ناکامی‌های تنشی یا مخابره نادرست پیام از جانب طرفیت یا سوءبرداشت از پیام‌ها.
5. رویارویی دو بازیگر واقع‌گرا و تجدیدنظر طلبی افراطی بخشی از حاکمیت طرفین، یعنی بخشی از افراطیون یک کشور مطلبی ارائه کنند که واقعیت آن کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد.

پس از مرور نظر متخصصان، می‌خواهم این برداشت‌های مخدوش و ناقص در باب منطق مناسبات ایران و عربستان را هم مرور کنم و بگویم هر ۵ دسته عنوان شده در مناسبات این دو کشور مخدوش است. بلکه برای رسیدن به مقصود، ایران و عربستان باید یکدیگر را به رسمیت بشناسند تا بتوان شروع به همکاری کرد.

الگوی پنج مرحله‌ای برای حل منازعه و تحصیل مصالحه در مانع شناسی و تنش زدایی در مناسبات بازیگران ارائه می‌کنم:

1. مانع بنیادین و سد مصالحه کدام است؟
2. دلیل ایجاد و بروز این مانع چه بوده است؟
3. وضع ایده آل و مطلوب در مناسبات طرفین کدام است؟ (هدفگذاری)
4. برای نیل به آن وضع مطلوب ، در دو حوزه سلبی و ایجابی دقیقاً و عملاً چه باید کرد؟
5. متصدی حرفه‌ای، پشتیبان و تنفیذگر کیست یا کجاست؟

آیا همکاری مشترک بین ایران و عربستان قابل تصور است؟

آقای دکتر فردوسی‌پور؛ رئیس گروه مطالعات غرب آسیا مرکز مطالعات وزارت امور خارجه در رابطه با روابط آغاز شده میان ایران و عربستان اظهار داشتند: بایستی درنظر داشت این گره‌گشایی نشان‌دهنده علاقه دو طرف برای حل مسائل موجود است که نیازمند به بررسی ابعاد و ملاحظات آن دارد.

سوال اساسی این است که آیا همکاری ملموس و مشترک بین دو طرف ایران و عربستان قابل تصور است؟ پاسخ ما مثبت است ولی هنوز هیچ یک از طرفین راهبردی اساسی برای توسعه مناسبات ندارند. نگاه طرفین نسبت به یکدیگر آن است که دیپلماسی طرف مقابل را در فضای امنیتی، سیاسی، اقتصادی و ازجمله رسانه و تبلیغات کُند نمایند.

مواردی است که در مناسبات دوطرف بایستی لحاظ شود:

1. موازنه‌سازی، در بحث منطقه‌ای مسئله موازی سازی مهم است. در این موضوع متأسفانه ما بر رویکرد سنتی پافشاری می‌کنیم، این درحالیست که ریشه موازنه سازی در سطح منطقه‌ای تغییر کرده است.
2. سیاست جغرافیایی، جامعه علمی و حوزه‌های مطالعاتی باید توجه داشته باشند که اکنون «سیاست داده جغرافیایی» درحال جایگزینی است. به عنوان مثال می‌توان از مهم‌ترین دستاورد منازعات بعد از سفر بایدن به عربستان به نام

(I2 U2) نام برد.

3. دوره انتقال، باید توجه داشت رویکرد سعودی‌ها رویکرد بین‌الملل است و منتظرند ببیند که در پایان کار بایدن در انتخابات ۲۰۲۴ چه اتفاقی می‌افتد. درواقع سرمایه‌گذاری آن‌ها برای تغییر فرآیند امریکاست.
4. بحث هسته‌ای، عربستان در موضع ایران هسته‌ای هم‌عقیده با رژیم صهیونیستی نیست.
5. رژیم صهیونیستی، آنچه در رابطه با رژیم صهیونیستی اتفاق می‌افتد صلح ابراهیم نیست، بلکه توافق ابراهیم است.
6. ارزیابی تغییر روند حکمرانی، توجه داشته باشیم «موانع، پیشران‌ها، غافل‌گیری» سه مولفه اصلی وضعیت حکمرانی، براساس نظم تک‌‌تکثیری درسطح بین‌الملل جای می‌افتد.