چکیده
خلیج فارس به عنوان یکی از مهمترین زیرسیستمهای منطقهای جهان، منشأ تحولات عظیم بینالمللی بوده است؛ لذا از ویژگیهای مهم این منطقه نزاع بر سر تفوق قدرت بین بازیگران منطقهای و فرامنطقهای است. حضور قدرت‌هاي فرامنطقه‌اي پرتغال، هلند، انگلستان و ایالات متحده از گذشته تاكنون و تنازع کشورهای درون‌منطقهای همواره این منطقه را با چالش‌هایي متعدد روبه‌رو كرده و سبب افتراق بین کشورهای منطقه شده است. اما شش کشور حاشیه جنوبی این پهنه آبی که شباهتهای ساختاري سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دارند، متأثر از تحولات بینالمللی مانند انقلاب اسلامی ایران، اشغال نظامی افغانستان توسط شوروی، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و عمیقتر شدن مناقشه اعراب و اسرائیل، در سال ۱۳۶۰ دست به ایجاد سازماني منطقهای به نام «شورای همکاری خلیج فارس» زدند. سیاستها و اهداف شورا در ظاهر اقتصادی و به منظور همبستگی بین اعضا بود، اما با توجه به تحولات جهانی و منطقهای، این اهداف و سیاستها به سیاسی و امنیتی تغییر کرد. سیاست خارجی شورای همکاری خلیج فارس غالباً در راستاي حفظ همبستگی با هژمون نظام بینالملل یعنی ایالات متحده امريكا در مقابل نیروهای برهم‌زننده نظم منطقهای و جهانی یعنی ایران و عراق با هدف حفظ موازنه قوا در این منطقه بوده است. این فرضیه با توجه به سیاستهای شورا در قبال تحولات منطقهای نظیر جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اشغال نظامی کویت توسط عراق، اشغال فلسطين توسط اسرائیل، پرونده هسته‌ای ایران، تحولات بیداری اسلامی در بحرین و یمن و ناآرامیهای سوریه از سال ۲۰۱۱ تا حدود زیادی قابلیت مطالعه دارد.
واژگان کلیدی
شورای همکاری خلیج فارس، موازنه قوا، سیاست خارجی، بحرانهای بینالمللی و منطقهای، امنیت منطقهای
عنوان مقاله [English]
Persian Gulf Cooperation Council and Regional
and International Crises
چکیده [English]
Abstract
Persian Gulf as one of the most important regional subsystems of the world has been the origin of massive international developments, Therefore, from important characteristics of this region is conflict over power between regional and trans-regional actors. The presence of trans-regional powers including Portugal, Holland, Britain and the United States from past to present and struggles among the region’s countries has faced this region with several challenges and has created separate among these countries. But six countries of the southern margin of Persian Gulf affected by international developments such as Islamic revolution of Iran, military occupation of Afghanistan by Soviet, the Iran-Iraq war and deepening the Arab-Israeli conflict, in 1981, created a regional organization called the Persian Gulf Cooperation Council. Council’s policies and goals seemed to be economical and correlation between the members, but given the global and regional developments, these goals and policies changed to Political and security. Foreign policy of Persian Gulf Cooperation Council often was in order to keep the correlation with hegemony of international system (U.S) against regional forces such as Iran and Iraq with the aim of preserving the balance of power in the region. This hypothesis is considered according to the Council’s policies toward regional developments such as the Iran-Iraq war, military occupation of Kuwait by Iraq, the Arab-Israeli conflict, Iran’s nuclear case, Islamic Awakening developments in Bahrain and Yemen and Syria uprisings since 2011.
واژگان کلیدی[English]
Keywords
Persian Gulf Cooperation Council, The Balance of power, foreign policy, international and Regional Crises, Regional Security
عنوان مقاله [العربية]
مجلس التعاون الخليج الفارسي و الأزمات الإقليمية و الدولية
چکیده [العربية]
المخلص
كان الخليج الفارسي كأحد أهمّ الأنظمة التحتية في العالم مصدر تطورات دولية كبيرة. لذالك كان من الميزات المهمة في هذه المنطقة، الصراع علي تفوق القوة بين اللاعبين الإقليميين و الدوليين. وجود القوي الدولية كالبرتغال و هولندا و بريطانيا و الولايات المتحدة حتي الآن في المنطقة و الصراع بين الدول الإقليمية قد عرّض المنطقة لتحدّيات عديدة و أدّت الي بروز خلافات بين الدول هذه. غير أن بادرت الدول الستّة المحاذية للحدود الجنوبية للخليج الفارسي و التي لها إشتراكات بنيوية سياسية و إقتصادية و إجتماعية متأثّرة بالأحداث الدولية كالثورة الإسلامية الإيرانية و الغزو السوفياتي لأفغانستان و الحرب المفروضة العراقية علي ايران و تعميق الخلافات بين العرب و الإسرائيل، بادرت الي تأسيس منظمة إقليمية مسمّاة بمجلس التعاون الخليج الفارسي عام ۱۹۸۱٫ و ان كانت سياساتها و أهدافها تبدو ظاهريّاً اقتصادياً و و تهدف الي خلق التضامن بين الأعضاء إلّا أنّها قد تبدّلت إلي السياسات و الأهداف السياسيّة و الأمنيّة. لقد كانت السياسة الخارجية لمجلس التعاون الخليج الفارسي علي الأغلب في إطار الإحتفاظ للتضامن مع هيجمونية النظام الدولي أي الولايات المتحدة إزاء القوي المزعزعة للنظام الإقليمي و العالمي أي ايران و العراق للإحتفاظ للتوازن القوي في المنطقه. تعتبر الفرضية بالنظر إلي سياسات مجلس التعاون إزاء التطورات الإقليمية كالحرب المفروضة العراقية علي ايران و الغزو العسكري العراقي للكويت و المفاوضات العربية و الإسرائيلية و الملف النووي الإيراني و تطورات الصحوة الإسلامية في البحرين و اليمن و الإضطرابات السورية منذ عام ۲۰۱۱ تعتبر جديرة بالإهتمام الي حدٍّ ما.
الكلمات المفتاحية
مجلس التعاون الخليج الفارسي، توازن القوي، السياسة الخارجية، الأزمات الدولية و الإقليمية، الأمن الإقليمي
منابع فارسی
ـ ابراهیمی فر، طاهره (۱۳۸۱)، الگوهای اعتمادسازی در منطقه خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بين‌المللی.
ـ احمدیان، حسن (۱۳۹۰)، «طرح شورای همکاری خلیج فارس و آینده قیام مردم یمن»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام، س ۱۲، ش ۴۸، زمستان.
ـ اخوت، عبدالهادی (۱۳۹۱)، «توازن نظامی خلیج فارس در سال ۲۰۱۲»، مجله اطلاعات راهبردی، س ۱۰، ش ۱۱۱، مرداد و شهریور.
ـ ادریس، محمد سعید (۱۳۸۱)، «شورای همکاری خلیج فارس و حوادث یازدهم سپتامبر»، ترجمه عبدالرضا همدانی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، س ۹، ش ۲، زمستان.
ـ ازغندی، علی‌رضا (۱۳۸۶)، روابط خارجی ایران ۱۳۵۷ـ۱۳۲۰، چاپ ششم، تهران: نشر قومس.
ـ اسدی، بیژن (۱۳۸۱)، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: انتشارات سمت.
ـ اسدیان، امیر (۱۳۸۱)، سیاستهای امريكا در خلیج فارس، تهران: انتشارات پژوهشکده اطلاعات راهبردی.
ـ اسناد (۱۳۷۵)، «اساسنامه شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، بهار.
ـ اکبر، سید عبدالله، «نگاهی بر اهداف و ساختار شورای همکاری خلیج فارس»، برگرفته از سایت پورتال جامع علوم انسانی: www.ensani.ir
ـ امامی، محمد علی (۱۳۸۰)، عوامل تأثیرگذار داخلی در خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
ـ امامی، محمدعلی (۱۳۸۲)، عوامل تأثیرگذار خارجی در خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
ـ بختیارپور، علی و عباس علی پور، (۱۳۹۰)، «سنجش عوامل و مؤلفه‌های همگرایی بین جمهوری اسلامی ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس»، فصلنامه راهبرد دفاعی، س ۹، ش ۳۵، زمستان.
ـ حافظ‌نیا، محمدرضا، حسین مختاری هشي، حسين و عبدالرضا ركن‌الدين افتخاري (۱۳۹۱)، «بررسی چالش‌های جغرافیایی ـ سیاسی در همگرایی منطقهای مطالعه موردی: سازمان همکاری اقتصادی (اکو)»، فصلنامه ژئوپلیتیک، س ۸، ش ۱، بهار.
ـ حافظ‌نیا، محمدرضا (۱۳۷۱)، خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، تهران: انتشارات سمت.
ـ حیدری عبدی، احمد (۱۳۷۸)، «اتحادیه منطقهای خلیج فارس، موانع و مشکلات شکل‌گیری»، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش ۱۴۵ و ۱۴۶٫
ـ دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (۱۳۸۶)، «رویکرد اعراب به برنامه هسته‌ای ایران»، فصلنامه مطالعات منطقهای، س ۴ ، ش ۲ و ۳، پاییز.
ـ رجایی باغ سیایی، مهدی (۱۳۹۰)، «جنایت نسل‌کشی در بحرین و راهکارهای حقوقی مقابله با آن»، فصلنامه علمی ـ ترویجی علوم سیاسی، س ۱۴، ش ۵۵، پاییز.
ـ زنگنه، صباح (۱۳۹۲)، «تعمیق شکاف میان بازیگران خارجی در سوریه، اختلاف میان خودیها بالا گرفت»، برگرفته از سایت دیپلماسی ایرانی:http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1918051
ـ شادمانی، محمد (۱۳۷۹)، «مروری بر شکل‌گیری و عملکرد شورای همکاری خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، ش ۴، پاییز.
ـ شهریاری، حیدر و اهر نوری اصل، (۱۳۹۱)، «جهانی شدن و اقتصاد کشورهای عرب منطقه خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، س ۱۹، ش اول، بهار.
ـ طارمی، کامران (۱۳۸۱)، «نگاهی به روابط نظامی امريكا و اعضای شورای همکاری خلیج فارس در دهه ۱۹۹۰»، مجلس و پژوهش، س ۹، ش ۳۵، پاییز.
ـ طبری، نقی (۱۳۸۱)، «نقش انقلاب اسلامی ایران در شکل‌گیری و استمرار شورای همکاری خلیج فارس»، فصلنامه علوم سیاسی، ش ۲۰، زمستان.
ـ عباسی، مجید (۱۳۸۵)، «روابط نظامی امنیتی امريكا و شورای همکاری خلیج فارس پس از یازدهم سپتامبر»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، س ۱۳، ش ۲ و ۳، پاییز و زمستان.
ـ عباسی، مجید (۱۳۸۷)، «نگرش جهان عرب به برنامه‌هاي هسته‌اي جمهوری اسلامی ايران»، پژوهشنامه امنیت بين‌الملل و تروریسم، ش ۳٫
ـ قاسمیان، سلمان (۱۳۸۹)، «قراردادهای سیاسی ـ امنیتی انگلستان با شیوخ خلیج فارس در قرن نوزده میلادی و نتایج آن»، برگرفته از سایت مرکز مطالعات دریای پارس:www.persiangulfstidies.com/fa/indexasp?p=news2&nu=170
ـ قربانی، مژگان (۱۳۹۱)، «استقرار سپر موشکی امريكا در خلیج فارس و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه راهبرد دفاعی، س ۱۰، ش ۳۸، تابستان.
ـ کاردان، عباس(۱۳۹۰)، «قیام انقلابی در یمن، زمینهها و موانع داخلی و خارجی» فصلنامه علمی ـ تخصصی عملیات روانی، س ۸، ش ۲۹، تابستان.
ـ لطفیان، سعیده (۱۳۸۶ـ ۱۳۸۵)، «چالش‌های جدید امنیتی خلیج فارس، بررسی منافع مثلث ایران، امريكا، شورای همکاری خلیج فارس»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال سیزدهم و چهاردهم، زمستان و بهار.
ـ ماه پیشانیان، مهسا (۱۳۹۰)، «الگوسازی امنیت منطقهای خلیج فارس با محوریت جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی آفاق امنیت، س ۴، ش ۱۰، بهار.
ـ مجتهدزاده، پیروز (۱۳۷۸)، «امنیت منطقهای در خلیج فارس، روند تلاش‌های گذشته و چشم‌اندازهای آینده»، ترجمه سیمین مجتهدزاده، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، ش ۱۴۵ و ۱۴۶٫
ـ محمدی، مصطفی (۱۳۹۱)، «طرح ایجاد اتحاد کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و تأثیر آن بر توازن قدرت منطقه»، مجله اطلاعات راهبردی، س ۱۰ ، ش ۱۱۱، مرداد و شهریور.
ـ محمدی، یدالله (۱۳۷۳)، «شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه‌ای بحران‌زا و بحران‌زدا»، فصلنامه مصباح، س ۳، ش ۱۰٫
ـ محمدی، مصطفی (۱۳۹۱)، «طرح اتحاد کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و تأثیر آن بر توازن قدرت در منطقه»، مجله اطلاعات راهبردی، س ۱۰، ش ۱۱۱، مرداد و شهریور.
ـ مستقیمی، بهرام و نبي‌الله ابراهیمی (۱۳۸۶)، «روابط ایران با شورای همکاری خلیج فارس بعد از سال ۲۰۰۳»، فصلنامه سیاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره ۳۷، ش ۳، پاییز.
ـ موسوی، سید حسن (۱۳۸۶)، «الگوی امنیت منطقهای در خلیج فارس، تجربه‌ها و موانع»، فصلنامه مطالعات راهبردی، س ۱۰، ش ۴، زمستان.
ـ موسی زاده، رضا (۱۳۸۸)، سازمان‌های بینالمللی، چاپ سیزدهم، تهران: بنیاد حقوق میزان.
ـ نعیمی ارفع، بهمن (۱۳۷۰)، مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی.
ـ نیاکوئی، سید امیر و حسين بهمنش، (۱۳۹۱)، «بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها»، فصلنامه روابط خارجی، س ۴، ش ۴، زمستان.
ـ واعظی، محمود و علي‌اكبر اسدی (۱۳۸۹)، شورای همکاری خلیج فارس: سیاستهای خارجی و روندهای داخلی، تهران: پژوهشکده تحقیقات راهبردی.
ـ الهی، همایون (۱۳۸۹)، خلیج فارس و مسائل آن، چاپ دوازدهم، تهران: نشر قومس.
منابع لاتین
– http//:milexdata. Sipri.org/resalt.php4
– www.gcc-sg.org/eng/index22c8.html?action=gcc-showone&countereid=
