ساختار جمعیتی آسیای مرکزی و اندازه پذیرش افراطی‌گری

فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال بیستم، شماره ۴، پياپي ۷۶، زمستان ۱۳۹۷؛ صفحات ۱۱۶-۱۴۳

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده :

* غلامحسین بشکنی

* دانشجوی دکتری تاریخ وتمدن ملل اسلامی و پژوهشگر موسسه مطالعات ایران شرقی

چکیده

در پی سرنگونی رژیم بعثی صدام و شکل‌گیری نظام سیاسی جدید در عراق، سياست این کشور در برخورد با حوزه عربی و بین‌الملل در راستای حل اختلافات برجاي مانده از دوران صدام، کاهش تنش با کشورهاي همسايه و عدم دخالت در امور داخلي آنها و حضور فعال در مجامع بين‌المللي به‌ويژه در موضوعاتي مانند مبارزه با تروريسم، افراط‌گرايي و چالش‌هاي زيست‌محيطي بوده است.

در سمت مقابل،‌ دولت‌هاي عربي در قبال ساخت سیاسی عراق جدید رویکرد تقابلی را به کار گرفتند زیرا اين دولت‌ها،‌ عراق با محوريت شيعه را نمي‌پذيرفتند و از سوي ديگر ضمن به حاشيه رفتن جريان سني در عرصه سياسي، نسبت به تأثیرگذاري نظام حاکميتي اين کشور در منطقه که بر پايه مؤلفه‌هاي دموکراسي شکل گرفته بود، بيم داشتند و این در حالی بود که حکومت‌های عراق پسا ۲۰۰۳ با تقويت بال عربي عراق به دنبال جلب اعتماد کشورهاي عربي و بهبود مناسبات این کشور با دولت‌هاي عربي بودند.

بعد از ورود داعش به عراق و موفقيت نيروهاي عراقي با محوريت حشد شعبي در مهار و کنترل اين گروه تروريستي، رويکرد کشورهاي عربي و به‌طور خاص عربستان سعودي در تعامل با حاکميت شيعي عراق با يک تغيير تاکتيکي همراه بود و نزديکي و تعامل هر چه بيشتر با جريان‌هاي شيعي و حاکميت عراق در دستور کار اين کشورها قرار گرفت.

در این مقاله با استفاده از روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و انجام مصاحبه تلاش شده، ضمن تبیین پيش‌ران‌ها و پس‌ران‌های تقويت روابط حاکميت عراق با حوزه عربي، به سناریوهای احتمالی روابط عراق با حوزه عربی (به طور خاص سعودی) پرداخته شود.

یافته‌های مقاله حاکی از آن است که منحنی همکاري‌ها و مناسبات عراق با عربستان سعودی در کوتاه‌مدت و یا حتی میان‌مدت رو به رشد خواهد بود اما روند تعاملات دو طرف، با توجه به اینکه رویکرد جدید عربستان به عراق جنبه تاکتیکی داشته و سعودی به صورت راهبردی به دنبال تقویت مناسبات با عراق نیست، در بلندمدت تداوم نخواهد یافت.

واژگان کلیدی

آسیای مرکزی، ساختارشناسی، افراطی‌گری، قومیت، مذهب، اقتصاد

عنوان مقاله [English]

Central Asian Demographic Structure and Extremism Adoption

نویسنده  [English]

Gholam Hossein Bashkani

چکیده [English]

Abstract

Central Asia is susceptible for every change due to its geographical location and population structure. This area suffered a kind of disruption after the collapse of the Soviet Union in 1991. All of this disruption can be attributed through extremist Islamic movements (such as Salafism, Sophists, Wahhabism, and Talibanism), drug trafficking, human trafficking, separatism, weapons of mass destruction, separatist movements and color revolutions, poverty and corruption, corruption and money laundering and all these factors transform the region into a unstable land. So far, however, discussions about this instability, along with the demographic structure and its role in extremism adoption, have received little attention. Therefore, this paper focuses on three influential components of ethnicity, religion, economics in Central Asian population structure and study the extent of extremist adoption.

واژگان کلیدی[English]

Keywords

Central Asia, Structuralism, Extremism, Ethnicity, Religion, Economics

عنوان مقاله [العربية]

التركيبة الديمغرافية لآسيا الوسطى و الترحیب بالتطرف

چکیده [العربية]

المخلص

آسيا الوسطى عرضة للتغيير بسبب موقعها الجغرافي وهيكلها السكاني. عانت المنطقة من نوع من الاضطراب بعد انهيار الاتحاد السوفيتي عام ۱۹۹۱٫ كل هذا الاضطراب يمكن قد شهدت فی الحركات الإسلامية المتطرفة (مثل السلفية‌، السوفييتية‌، الوهابية‌، وحركة طالبان)‌، تهريب المخدرات‌، الاتجار بالبشر‌، الانفصالية‌، أسلحة الدمار الشامل‌، الحركات الانفصالية وثورات الألوان‌، الفقر والفساد. الفحشاء‌، وغسل الأموال و كل هذه العوامل تحويل المنطقة إلى أرض متقلبة. لكن حتى الآن‌، لم تحظ مناقشات عدم الاستقرار هذه‌، و البنية الديموغرافية فی ترحیب التطرف باهتمام كبير. لذلك‌، تركز هذه الورقة على ثلاثة عناصر مؤثرة هي العرق والدين والاقتصاد في التركيبة السكانية في آسيا الوسطى ومدى الترحیب المتطرف.

الكلمات المفتاحية

آسيا الوسطى‌، البنيوية‌، التطرف‌، العرق‌، الدين‌، الاقتصاد

منابع فارسی

ـ طهری، سید اسدالله و بهمن، شعیب، (۱۳۹۱)، «حوادث بدخشان؛ ریشه‌ها و پیامدها»، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره هجدهم، شماره ۷۹ .

ـ ابوالحسن شیرازی، حبیب‌الله و مجیدی، محمدرضا، (۱۳۸۲)، «سیاست و حکومت در آسیای مرکزی»، تهران: نشر قومس، چاپ اول.

ـ ابوالفضل عشقی‌زاده و هادی قنبرزاده، ۱۳۷۴، ویژگی‌های جغرافیای آسیای میانه و قزاقستان، چاپ روزنامه قدس

ـ استوار، الهام و بصیری، محمدعلی، (۱۳۹۳)، «استراتژی قدرت‌های استعمار در حمایت از جریان‌های تکفیری»، فصلنامه حبل المتین، سال سوم، شماره ۸ .

ـ اکبری کریم‌آبادی، «تحلیل تحولات کشورهای عربی و شمال آفریقا از منظر سازه‌انگاری»، مجله علوم اجتماعی، شماره ۹، ۱۳۹۱٫

ـ امیر اردوش ا.، «اسلام‌‌گرایی، تاجیکستان، آسیای مرکزی»، مؤسسه فرهنگی هنری و انتشارات الهدی، ۱۳۹۲، قابل دسترسی در: http://alhodapublication.com/2291

ـ آقایی، سید داود و دمیری، محمدرضا (۱۳۹۳)، «بررسی نقش بنیادگرایی اسلامی در آسیای مرکزی) مطالعه موردی ازبکستان، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی، شماره ۱۸٫

ـ آلیسون و لنا جانسون، ۱۳۸۲، امنیت در آسیای مرکزی؛ چارچوب نوین بین‌المللی، مترجم: محمدرضا دبیری، انتشارات وزارت امور خارجه

ـ بیلینگتون ـ جیمز، ۱۳۸۵، روسیه در جست‌وجوی هویت خویش، مترجم: مهدی سنایی، ناشر ایراس

ـ پیغامی ع.، «مباحثی در مرزهای دانش اقتصاد اسلامی»، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، سال ۱۳۹۱

ـ حسین‌زاده، نصرالله، (۱۳۹۴)، «بررسی تاریخی اوضاع اجتماعی‌ـ سیاسی مسلمانان منطقه آسیای مرکزی (در قرن ۱۲ تا بیستم)»، فصلنامه پزوهش‌های منطقه‌ای، شماره ۷ .

ـ خوانساری، جواد و کولایی، الهه، (۱۳۹۱)، «رشد اسلام‌گرایی در ازبکستان»، فصلنامه مطالعات جهان اسلام، سال اول، شماره ۲

ـ دهقان بنادکی، ابراهیم، «چالش‌های بازگشت به ارزش‌ها در آسیای مرکزی»، ۲۵/۸/۱۳۹۱، سایت تحلیلی برهان، قابل بازدید در: http://borhan.ir/NSite/FullStory/News/?Id=4398

ـ رشید، احمد (۱۳۸۷)، «جهاد، اسلام پیکارجو در آسیای میانه»، مترجم جمال آرام، تهران: انتشارات عرفان

ـ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ۱۳۹۴، مجموعه مقالات افراط‌گرایی در آسیای مرکزی، انتشارات الهدی

ـ سیدنژاد ب.، «تحلیل سازانگاران از تهدیدات نرم جریان سلفی‌گری»، فصلنامه رساله، سال ۲۰، شمار ۲، سال ۱۳۸۷ (نگاه شود)

ـ قادری حاجت، مصطفی و نصرتی، حمیدرضا، (۱۳۹۱)، «اهداف ژئوپلیتیکی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در آسیای مرکزی»، فصلنامه ژئوپولیتیک، سال هشتم، شماره ۲ .

ـ کاراجیانس امانویل، ۱۳۹۱، اسلام‌گرایی در آسیای مرکزی، ترجمه: مؤسسه ابرار معاصر، چاپخانه مؤسسه کتاب بوستان

ـ کبریاییزاده، علی، (۱۳۹۱)، روند اسلام‌گرایی در کشورهاي آسیاي مرکزي؛ پیامدها و چالش‌ها براي جمهوري اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی، هنري و انتشارات بین‌المللی الهدي

ـ کنیازف ا.، «سلفی‌ها جوانان آسیای مرکزی رابه جنگ سوریه می‌کشند/ ترکیه مسیر اصلی انتقال شبه‌نظامیان به سوریه» خبرگزاری فارس، سال ۱۳۹۲، قابل دسترسی در:

http://www.farsnews.com/new1300005=1392110? nnstext.php

ـ کولایی الهه، ۱۳۸۴، بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی؛ زمینه‌ها و چشم‌اندازها، انتشارات وزارت امورخارجه

ـ کولایی، الهه، (۱۳۸۱)، «پیوندهای امنیتی افغانستان و تاجیکستان»، فصلنامه آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ۳۸

ـ ‌لطیف‌اف، جوری لطیفوویچ و محمودی، مرتضی، (۱۳۹۴)، «نقش دین اسلام در روابط ایران و ملت‌های آسیای مرکزی»، پژوهشنامه روابط بین‌الملل، دوره بین ۹ ، شماره ۲۹٫

ـ مؤسسه رند آمریکا، ۱۳۸۲، گسل‌های منازعه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی، مترجمان: محمود رضا گلشن‌پژوه و عباس کاردان، انتشارات مؤسسه مطالعات ابرار معاصر تهران

ـ میرمحمدی، سیدرضا، «پیشینه، ابعاد و پیامدهای حضور عربستان سعودی در آسیای مرکزی و قفقاز»، ۷/۱۱/۱۳۹۳، سایت ایراس، قابل بازدید در: http://www.iras.ir/m/fa/doc/not

ـ میرمحمدی، سیدرضا، «پیشینه، ابعاد و پیامدهای حضور عربستان سعودی در آسیای مرکزی و قفقاز»، ۷/۱۱/۱۳۹۳، سایت ایراس، قابل بازدید در: http://www.iras.ir/m/fa/doc/not

ـ واعظی، محمود (۱۳۸۷)، ژئوپلیتیک بحران در آسیای مرکزی و قفقاز؛ بنیان‌ها و بازیگران، تهران: وزارت امورخارجه

ـ وصالی مزین، یوسف (۱۳۸۵)، «آشنایی با حرکت اسلامی، جنبش اسلامی ازبکستان»، تهران: مؤسسه اندیشه‌سازان نور، چاپ اول.

ـ ویژه‌نامه ۴۵، ایران شرقی، راهبردشناسی رفتار روسیه در قبال آسیای مرکزی، افغانستان و پاکستان‌، خرداد ۱۳۹۷)

ـ هفته نامه تحلیلی، شماره ۲۴۳، آّبان ۹۷

ـ هفته‌نامه تحلیلی ایران شرقی ـ شماره‌های ۲۵۱، ۲۵۲، ۲۵۴، ۲۵۵ بهمن۹۷

 

منابع لاتین

– Afzal, Amina, (2003), “India’s Growing Influence in Central Asia: Implication’s for Pakistan”, Journal of Strategic Studies.

– Asian Countries”, The European Journal of Comparative Economics, Vol. 6, n.1

– Babu, Suresh and Reidhead, William, (2000), “Poverty, Food Security, and Nutrition in Central Asia: a Case Study of The Kyrgyz Republic”, International

– Chapman, Gregory, (2011), “Poverty in Central Asia: Kazakhstan versus

– Food Policy Research Institute (IFPRI), 2033 K Street, N.W., Washington, DC, 20006-1002, USA

– Hunter, Shireen, (Summer 1992) “The Muslim Republics of Former Soviet Union: Policy Challenges for the United States”, The Washington Quarterly

– International Crisis Group, (2003), “Is Radical Islam Inevitable in Central Asia?

– Paskoy, H.B.(2002), “Nationality or Religion? View of Central Asian Islam”, Available at: http://wwwku.edu/ibetext/texts/paskoy-6/cae02html

– Peker, Gunden (Fall 1996), “Islam in Central Asia”, Eurasian Studies, Vol.3, NO.

– Priorities for Engagement”, ICG Asia Report N°۷۲, ۲۲ December 2003.

– Rywkin, M. (1990), Moscow’s Muslim Soviet Central Asia Challenge, Armonk, NY: M. E. Shape, 36.

– Tajikistan”, Global Majority E-Journal, Vol. 2, No. 1.

– Tu Dang, Raghbendra, (2009), “Vulnerability to Poverty in Select Central