حماس در فشار تغییر؛ بیانیه، استراتژی یا تاکتیک

فصلنامه مطالعات راهبردي جهان اسلام، سال هجدهم، شماره ۲، پياپي ۷۰، تابستان ۱۳۹۶؛ صفحات ۹۷-۱۲۰

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده:

* سیداحمد احمدی حاجی‌آبادی

* دانشجوی دکتری رشته مدیریت راهبردی، پژوهشگر مسائل فلسطین 

چکیده

جنبش حماس پس از گذشت ۳۰ سال از تأسیس خود و پس از ۱۱ سال رسیدن به قدرت در نوار غزه، سند سیاسی جدیدی را روز یازدهم اردیبهشت ۱۳۹۶ شامل یک مقدمه، ۴۲ بند و ۱۲ عنوان منتشر و بدین وسیله با ارائه گفتمانی متفاوت از قبل، راهبردهای جدیدی را ارائه کرد. سند جدید حماس در مقایسه با منشور ۳۶ ماده­ای ۱۹۸۸، شش ماده بیشتر دارد. این سند حُکم قانون اساسی را برای حماس دارد و نمی­توان از آن به­عنوان یک طرح یا ابتکار نام برد؛ بلکه این سند برای دوست و دشمن در داخل و خارج از فلسطین پیام‌هایی را به همراه داشت.

مسلم است در دهه­های اخیر، حماس با رویکرد مقاومت در خط مقدم مبارزه با رژیم غاصب صهیونیستی قرار داشته و دارد و هر گونه اقدامی از سوی این جنبش می­تواند بر معادلات درونی و بیرونی مرزهای فلسطین تأثیر بگذارد و کنشگران فعال در این منطقه را به واکنش وادار کند. اقدام اخیر حماس در انتشار سند جدید که به گفته خالد مشعل، تدوین آن دو سال به طول انجامیده و به‌طور طبیعی در انتخاب عناوین، کلمات و بندهای آن دقت فراوانی مبذول گشته و بیانگر اجماع رهبران جنبش و نهادهای آن در داخل و خارج از فلسطین است، با واکنش­های مختلفی در محافل گوناگون مواجه شده است. با نگاهی اجمالی به سند مذکور درمی­یابیم که این سند نسبت به میثاق اولیه حماس که گفتمانی‌ ایدئولوژیک دارد، دارای گفتمانی کاملاً سیاسی – حقوقی بوده و بسیار راهبردی‌تر از آن است. با توجه به اهمیت این موضوع، سعی داریم در این مجال به زوایای مختلف این سند از حیث علل و عوامل انتشار آن و همچنین پیامدهای حاصل بپردازیم و از این رهگذر، نقاط تاریک و روشن این سند را به صورت دقیق­تر ترسیم کنیم.

واژگان کلیدی

فلسطین، حماس، مقاومت، میثاق اولیه، سند جدید حماس

عنوان مقاله [English]

Hamas under pressure to change;  Statement ,Strategy, Tactic

نویسنده  [English]

Sayed Ahmad Ahmadi

چکیده [English]

Abstract

After 30 years since the establishment, and experiencing 11 years of governing over Gaza Strip, Hamas, has published a new document in 1 May 2017, consist of an introduction, 42 articles, and 12 titles, by which it has presented a new discourse suggesting new strategies. This new document has six more articles comparing to one published in 1988. This document is interpreted as a constitution law for Hamas and cannot be considered as a plan or initiative. A document which brought messages to foe and friend, within or outside of the Palestine borders.

Fighting in the front line, it is certain that Hamas has adopted a resistance approach against usurper Zionist Regime In recent decades, and any kind of action on behalf of Hamas would affect on Palestine equations, within or outside of its borders, and could encourage active regional actors to react.

It took two years to codify this new document, according to Khaled Mashaal; rigorous attention has been paid in selecting words, articles, and titles, showing the consensus of Hamas leaders and its institutions within or outside of Palestine. This document faced various responses in different circles. Having a brief study of the recent document, it is interpreted that it suggests a quite Political – Legal discourse in relative to first covenant which presented an ideological discourse; of course, the recent one looks more strategic. Considering the importance of the topic, it is tried to investigate this document through various aspects, its release reasons and its implications, hence one can illustrate its dark and bright points more precisely.

واژگان کلیدی[English]

Keywords

Palestine, Hamas, Resistance, First covenant, New document of Hamas

عنوان مقاله [العربية]

حماس تحت ضغط التغيير… البيان، الإستراتيجية أم التكتيك

چکیده [العربية]

المخلص

أصدرت حركة المقاومة الإسلامية وثيقة سياسية في ١١ أوريل بعد ٣٠ عاماً منذ تأسيسها و١١عاما بعد وصولها إلى السلطة في قطاع غزة بحیث تشتمل الوثيقة الجديدة على ۴۲ بنداً وإستراتيجيات جديدة وخطابا جديدا يختلف عن سابقه. الوثيقة التي تحمل اسم “وثيقة المبادئ والسياسات العامة” تزيد بـ٦ موادا مقارنة بالميثاق السابق الذي صدر عام ۱۹۸۸ والذي يحتوي على ٣٦ مادة. الوثيقة هذه تعتبر دستورا لحركة حماس ولا يمكن الإشارة إليها كخطة أو مبادرة كما تحمل في طياتها رسائل إلى أصدقاء حماس وأعداءه في داخل فلسطين و خارجها. مما لاشك فیه أن حركة حماس في العقود الأخيرة وإعتمادا على نهج المقاومة، إنتقلت إلى ممارسة الكفاح المسلح  ضد الكيان الصهيوني الغاصب وأي موقف تتخذه حركة حماس يمكن أن يؤثرعلى المعادلات في داخل الأراضي الفلسطينية وخارجها و يثير ردود أفعال الجهات الفعالة في المنطقة. الوثيقة الجديدة لحركة حماس والتي استمر إعدادها قرابة عامين تعكس إجماعا عاما من جانب قيادات الحركة ومؤسساتها في داخل فلسطين وخارجها حيث واجهت مع ردود أفعال مختلفة. وبنظرة عابرة إلى الوثيقة، نجد أن فيها خطابا سياسيا وقانونيا مقارنة بالميثاق الأول للحركة والتي تحمل خطابا إستراتيجيا حيث جعلتها تختلف عن الآخر. وبالنظر إلى أهمية هذه المسألة، هذا البحث يحاول دراسة الوثيقة من جوانب مختلفة من حيث أسبابها وعواملها، فضلا عن عواقبها. وسنستعرض النقاط الغامضة في هذه الوثيقة.

الكلمات المفتاحية

فلسطين، حماس، المقاومة، الميثاق الأول، وثيقة حماس الجديدة

منابع فارسی

ـ الحمد، جواد و ایاد برغوثی (۱۳۸۲)، سیری در اندیشه سیاسی جنبش حماس، ترجمه سیدحسین موسوی، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه.

  • بیانات مقام معظم رهبری.
  • پاشاپور، حمید (۱۳۸۱)، امام‌خمینی (ره) و انتفاضه فلسطین، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • تاجيك، محمدرضا (۱۳۸۳)، گفتمان، پادگفتمان و سياست، تهران: مؤسسه تحقيقات و توسعه علوم انساني.
  • دکمجیان، هراریر (۱۳۸۳)، جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان.
  • سلطانی، سید علی‌اصغر (۱۳۸۵)، تحلیل گفتمانی ظهور و افول اصلاح‌طلبان، نشریه الکترونیکی فصل نو.
  • صالح، محسن (آوریل ۲۰۱۷)، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین.
  • صادقی‌زاده، کسری (۱۳۸۶)، جنبش مقاومت اسلامی(حماس)؛ گذشته، حال و آینده، رهاورد سیاسی، شماره ۱۶٫
  • قرآن کریم.
  • گل عنبری، صابر (۱۳۹۶)، اصولی مدون با گفتمانی متفاوت، دسترسی در: http://www.irdiplomacy.ir
  • لارنا، انریک و دیگران (۱۳۷۸)، جنبش‌های نوین اجتماعی، ترجمه سید محمد کمال سروریان، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  • مارش، دیوید و جری استوکر (۱۳۷۸)، روش و نظریه علوم سیاسی، ترجمه امیر محمد یوسفی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

– موسوی، سید رسول (۱۳۹۵)، راهبرد حل مسئله فلسطین، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

 

رسانه‌ها

ـ پایگاه خبری فلسطینی «المنار»، ۱۳ اردیبهشت ۹۶٫

ـ پایگاه مصری «صدی‌البلد».

ـ پایگاه مصری «لوما نیوز».

ـ خبرگزاری ایسنا.

ـ روزنامه «رأی‌الیوم»، دسترسی در: http://khabarone.ir/news/7995987

ـ روزنامه انگلیسی «ایندپندنت».

ـ روزنامه بحرینی «الوسط».

ـ روزنامه سعودی «الحیات»، دسترسی در: http://www.khabaronline.ir

ـ روزنامه کیهان، ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۶٫

ـ شبکه سعودی «العربیه».